Kalem Bulutsusu’nun Yeni Görüntüsü
Kalem Bulutsusu ESO’nun Şili’deki La Silla Gözlemevi’nden alınan yeni bir görüntü ile sergilendi. Bu ayrıcalıklı parlak gaz bulutu yaklaşık 11 000 yıl önce meydana gelen bir süpernova patlamasından geride kalan dev bir halkanın parçasıdır. Bu detaylı görüntü MPG/ESO 2.2 metre teleskopu üzerindeki Geniş Alan Görüntüleyicisi ile alınmıştır.
Sakinliği ve görünürde değişmeyen yıldızlı gökyüzünün güzelliği ile Evren sessiz bir yer olmaktan oldukça uzaktır. Yıldızlar sonu gelmeyen bir döngü halinde doğmakta ve ölmekte, ve bazen bir yıldızın ölümü uzaya yaydığı maddeler sayesinde gökyüzünde ilginç görünümlü şeylerin oluşmasına neden olabilmektedir.
ESO’nun Şili’de bulunan La Silla Gözlemevi’ndeki MPG/ESO 2.2 metre teleskopu üzerindeki Geniş Alan Görüntüleyicisi ile alınan bu yeni görüntüde zengin bir yıldızlı arka plana karşı Kalem Bulutsusu [1] yer almaktadır. NGC 2736 olarak da bilinen bu garip şekilli bulut, güney gökküresi takımyıldızlarından Vela (Yelken) takımyıldızındaki bir süpernova kalıntısının [2] küçük bir parçasıdır. Bu parlayan iplikçikler yaklaşık 11 000 yıl önce gerçekleşen şiddetli bir yıldız patlaması sırasında oluşmuştur. En parlak kısımlar kalemi anımsatmakta, ismi buradan gelmektedir, ancak şeklin tümü daha çok bir cadı süpürgesine benzemektedir.
Vela süpernova kalıntısı bir süpernova patlamasından geriye kalan genişleyen bir gaz tabakasıdır. Başlangıçta şok dalgaları saatte milyonlarca kilometre hızla hareket ediyordu, ancak uzay boyunca genişledikçe yıldızlar arasındaki gaz boyunca ilerledikçe yavaşlatıldı ve bulutsunun garip halini aldı. Kalem Bulutsusu bu dev tabakanın en parlak kısmıdır.
Bu yeni görüntü büyük, incecik ipliksi yapıları, daha küçük parlak gaz noktaları ve yayılmış gaz parçalarını göstermektedir. Bulutsunun parlak görünüşü süpernovanın şok dalgası ile sıkıştırılan yoğun gaz bölgelerinden gelmektedir. Şok dalgaları uzayda ilerledikçe yıldızlararası maddeye çarpmaktadır. İlk önce, gaz milyonlarca dereceye kadar ısıtılmakta, fakat daha sonra soğumaktadır ve halen görüntüde görüldüğü gibi sönük bir parlama ile ışıldamaktadır.
Bulutsunun farklı renklerine bakarak gökbilimciler gazın sıcaklığını görütüleyebildiler. Bazı bölgeler halen çok sıcak olduğu için, emisyona görüntüde mavi renkli olarak gösterilen iyonlaşmış oksijen atomlarının hakimdir. Diğer daha soğuk bölgeler hidrojenden kaynaklanan ışıma nedeniyle kırmızı olarak görülmektedir.
Kalem Bulutsusu yaklaşık 0.75 ışık yılı genişliğindedir ve halen yıldızlararası ortamda saatte 650 000 kilometre hızla hareket etmektedir. Kayda değer biçimde, yeryüzünden ortalama 800 ışık yılı uzaklıkta olsa bile bu hızla hareket etmesi, bir insan yaşamı boyunca arka fondaki yıldızlara göre gökyüzündeki konumunu göreli olarak değiştirmesine olanak verecektir. 11 000 yıl sonrasında bile süpernova patlaması geceleyin gökyüzünün görünen yüzünü değiştirebilmektedir.
Notlar
[1] NGC 2736 olarak da bilinen ve bazen Herschel’in Işını olarak adlandırılan Kalem Bulutsusu, 1835 yılında Güney Afrika’da iken İngiliz gökbilimci John Herschel tarafından keşfedilmiştir. Onu “sıradışı uzunlukta ince ve sönük bir ışık ışını” olarak tanımlamıştı.
[2] Bir süpernova şiddetli bir yıldız patlamasıdır, birbirine yakın bir çift yıldız sistemindeki büyük kütleli ya da bir beyaz cücenin patlaması ile meydana gelir. Patlamadan geriye kalan yapıya süpernova kalıntısı adı verilir. Bu çevredeki yıldızlararası ortama ses hızının üstünde yayılan maddelerden oluşur. Süpernovalar yıldızlararası ortamdaki ağır kimyasal elementlerin ana kaynaklarıdır, bunlar yeni nesil yıldızların ve gezegenlerin kimyasal olarak zengişleşmesine yol açmaktadır.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi)
