|

Güncel 'Jüpiter' haberleri için tıklayınız. |
Güneş Sistemi’ndeki en büyük gezegendir. Gaz gezegenleri statüsündeki Jüpiter’in atmosferinde %90 hidrojen, %9,9 helyum ve % 0,07 oranında metan gazı bulunmaktadır. Katı bir yüzeyi yoktur. Tamamıyla gaz ile kaplıdır. Dolayısıyla uzay mekiğinizle inip tur atabileceğiniz bir karaya sahip değildir!
126 K derece (-147 C derece) sıcaklığa sahip olan gezegen, 1235 tane Dünya kadardır. Kütlesi Dünya kütlesinin 318 katıdır. Ekvator çapı Dünya çapının 11,2 katıdır (143 bin km). Güneş’ten 778,412,020 km kadar uzaklıkta yeralır. Jüpiter Güneş’in etrafındaki bir turunu 11,86 Dünya yılında tamamlar. Kendi ekseni etrafındaki dönüşünü ise 9,8 saatte tamamlar. Jüpiter’in kaçış hızı 59,5 km/s dir.
Jüpiter’in en önemli ve dikkat çeken kısmı dev kırmızı lekesidir. Bu lekenin ne olduğu ancak Pioneer uydu sisteminin gezegene varması ile anlaşılabildi. Dünya’dan daha büyük olan bu leke Dünya’dan orta boydaki bir teleskopla dahi izlenebilmektedir. Lekenin bir gaz yoğunluğundan dolayı oluşan bir fırtına olduğu söylenebilir. Bu tür fırtınalar gaz devlerinde sıkça rastlanılan bir olaydır.
Jüpiter’in 63 tane uydusu vardır ki, bu nedenle küçük Güneş Sistemi adıyla da anılmaktadır. Bu uyduların kimisi büyük, kimisi ise bir kaya kadardır. Bu nedenle hangi uyduların Jüpiter’in uydusu sayılabileceği konusunda Gökbilimciler arasında tartışma bulunmaktadır.
Bu uydulardan Io, Europa, Ganymede, ve Callisto’yu ilk kez Galileo Galileli tarafından 1610 yılında keşfedilmiştir. Bu uydular aynı zamanda Galilei uyduları olarak adlandırılır. İo, bol volkanların bulunduğu bir uydudur. Jüpiter’e 422 bin km uzaklıkta yer alır. 1820 km lik bir yarıçapa sahiptir. Europe ise, Jüpiter’den 671 bin km uzaklıktadır. Yüzeyinin altında su olduğuna dair izler barındırdığı için ileride yaşamın olabileceği bir yapısının olduğu düşünülmektedir. Yüzeyinde bir zamanlar suyun olduğunu gösteren kanallar bulıunmaktadır. Ekvator yarıçapı 1565 km’dir. Ganymade, Jüpiter’den 1070 bin km uzaklıktadır. Ekvator yarıçapı 2634 km’dir. Bu haliyle Merkür’den daha büyüktür. Callisto ise Güneş Sistemi’nde yüzeyinde en fazla krateri olan gökcismidir. Son birkaç yıldır yüzeyinde bir değişiklik olmamıştır. Jüpiter’e 1883 bin km uzaklıktadır. Ekvator yarıçapı 2403 km’dir. |
Jüpiter, 1994 yılında Gökbilimcilere için sık rastlanmayan bir olayı yaşattı. Shoemaker Levy adlı kuyrukluyıldız Jüpiter ile çarpıştı. (Üstteki sağdaki resim) Daha doğrusu Jüpiter’e düştü. Bu çarpışma sonucunda Jüpiter’in dış atmosferinde subuharı oluşması, Dünya’daki yaşamın bu şekilde gerçekleşmiş olabileceğini söyleyen bilim insanlarını ümitlendirdi.
Jüpiter’in bu kütlede bulunması Dünya için bir şanstır. Olası Dünya ile çarpışmaların büyük bir kısmını Jüpiter’in çekimi gökcisimlerin yörüngesinde bir değişikliğe neden olduğu için engellemektedir. |
 |
 |
Jüpiter'e çarpan Shoemaker Levy adli kuyrukluyildizi |
Sıra |
Uydu Adı |
Jüpiter’e Uzaklığı (x1000 km) |
Ekvator Yarıçapı (km) |
Keşfedildiği Yıl |
Atmosfer bileşeni |
Bulan Kişi-Mekik |
1 |
İo |
422 |
1820 |
1610 |
Sülfürdioksit |
Galilei |
2 |
Europa |
671 |
1565 |
1610 |
Oksijen |
Galilei |
3 |
Ganymade |
1070 |
2634 |
1610 |
Oksijen |
Galilei |
4 |
Callisto |
1883 |
2403 |
1610 |
Karbondioksit |
Galilei |
5 |
Amalthea |
181 |
131 |
1892 |
- |
Edward Emerson Barnard |
6 |
Himalia |
11480 |
85 |
1904 |
- |
C. Perrine |
7 |
Elara |
11737 |
40 |
1905 |
- |
C. Perrine |
8 |
Pasiphae |
23500 |
18 |
1908 |
- |
P. Melotte |
9 |
Sinope |
23700 |
14 |
1914 |
- |
S. Nicholson |
10 |
Lysithea |
11720 |
12 |
1938 |
- |
S. Nicholson |
11 |
Carme |
22600 |
15 |
1938 |
- |
S. Nicholson |
12 |
Ananke |
21200 |
10 |
1951 |
- |
S. Nicholson |
13 |
Leda |
11094 |
10 |
1974 |
- |
C. Kowal |
14 |
Thebe |
222 |
50 |
1980 |
- |
Stephen Synnott-Voyager 1 |
15 |
Adrastea |
129 |
10 |
1979 |
- |
D. Jewitt, E. Danielson-Voyager 2 |
16 |
Metis |
128 |
30 |
1980 |
- |
Stephen Synnott-Voyager 2 |
17 |
Callirrhoe |
24356 |
8 |
1999 |
- |
Spacewatch (Uzay izleme programı) |
18 |
Themisto |
7390 |
4 |
1975-2000 |
- |
C.T. Kowal and E. Roemer (1975), and S.S. Sheppard, D.C. Jewitt, Y.R. Fernandez, G. Magnier, M. Holman, B.G. Marsden, and G.V. Williams (2000). |
|
19 |
Megaclite |
23810 |
2,7 |
2000 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt, Y.R. Fernandez, and G. Magnier |
20 |
Taygete |
22439 |
5 |
2000 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt, Y.R. Fernandez, and G. Magnier |
21 |
Chaldene |
22713 |
3,8 |
2000 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt, Y.R. Fernandez, and G. Magnier |
22 |
Harpalyke |
21064 |
4 |
2000 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt, Y.R. Fernandez, and G. Magnier |
23 |
Kalyke |
23181 |
5,2 |
2000 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt, Y.R. Fernandez, and G. Magnier |
24 |
Locaste |
20722 |
5 |
2000 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt, Y.R. Fernandez, and G. Magnier |
25 |
Erinome |
23000 |
3 |
2000 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt, Y.R. Fernandez, and G. Magnier |
26 |
Isonoe |
23800 |
4 |
2000 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt, Y.R. Fernandez, and G. Magnier |
27 |
Praxidike |
20824 |
7 |
2000 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt, Y.R. Fernandez, and G. Magnier |
28 |
Autonoe |
24264 |
4 |
2001 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt and J. Kleyna |
29 |
Thyone |
21405 |
4 |
2001 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt and J. Kleyna |
30 |
Hermippe |
21182 |
4 |
2001 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt and J. Kleyna |
31 |
Aitne |
22285 |
3 |
2001 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt and J. Kleyna |
32 |
Eurydome |
23230 |
3 |
2001 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt and J. Kleyna |
33 |
Euanthe |
20465 |
3 |
2001 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt and J. Kleyna |
34 |
Euporie |
19302 |
2 |
2001 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt and J. Kleyna |
35 |
Orthosie |
20568 |
2 |
2001 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt and J. Kleyna |
36 |
Sponde |
24252 |
2 |
2001 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt and J. Kleyna |
37 |
Kale |
22409 |
2 |
2001 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt and J. Kleyna |
38 |
Pasithee |
23307 |
2 |
2001 |
- |
S.S. Sheppard, D.C. Jewitt and J. Kleyna |
39 |
Hegemone |
23702 |
3 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
40 |
Mneme |
21130 |
2 |
2003 |
- |
B. Gladman and L. Allen |
41 |
Aoede |
23044 |
4 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
42 |
Thelxinoe |
20454 |
2 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
43 |
Arche |
23717 |
3 |
2002 |
- |
S.S. Sheppard |
44 |
Kallichore |
23112 |
2 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
45 |
Helike |
20540 |
4 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
46 |
Carpo |
17145 |
3 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
47 |
Eukelade |
23484 |
4 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
48 |
Cyllene |
23396 |
2 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
49 |
Kore |
23345 |
2 |
2003 |
- |
S. Sheppard, D.C. Jewitt, J. Kleyna |
50 |
S/2003 J2 |
30290 |
2 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
51 |
S/2003 J3 |
19622 |
2 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
52 |
S/2003 J4 |
23570 |
2 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
53 |
S/2003 J11 |
12555 |
4 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
54 |
S/2003 J5 |
23974 |
4 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
55 |
S/2003 J9 |
23858 |
1 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
56 |
S/2003 J10 |
22730 |
2 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
57 |
S/2003 J12 |
17740 |
1 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
58 |
S/2003 J15 |
22721 |
2 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
59 |
S/2003 J16 |
20744 |
2 |
2003 |
- |
B. Gladman |
60 |
S/2003 J17 |
22134 |
2 |
2003 |
- |
B. Gladman |
61 |
S/2003 J18 |
19812 |
2 |
2003 |
- |
B. Gladman |
62 |
S/2003 J19 |
22709 |
2 |
2003 |
- |
B. Gladman |
63 |
S/2003 J23 |
22740 |
2 |
2003 |
- |
S.S. Sheppard |
Kaynak:
http://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_discovery
www.seasky.org/solarsystem/sky3f1.html |
|
Jüpiter’e, birçok uzay aracı dolaylı veya direkt olarak gönderilmiştir. Bu amaçla gezegen ve uyduları hakkında bilgi sahibi olunmaya çalışılmıştır. Başlıca Jüpiter görevleri şunlar:
- 1973 ün sonunda Pioneer 10, 1974 ün sonunda da Pioneer 11 Jüpiter’in yakınından geçtiler. Bu sayede Jüpiter’in fiziksel özellikleri hakkında bilgi sahibi olundu. Kozmik ışınım yaydığı saptandı. Yani, yüksek enerjili elektron ve düşük enerjili proton yaydığı saptandı. Yeryüzünden gözlenemeyen kutup bölgelerinin fotoğrafları çekildi. Büyük kırmızı lekeye benzeyen farklı boyutlarda lekelere rastlandı.
- Ocak 1979 da Voyager 1, Haziran 1979 da da Voyager 2 Jüpiter’in yakınından geçtiler. Voyager 1 ile Jüpiter’de de halka sisteminin bulunduğu fark edildi. Adrastea, Metis ve Thebe uyduları keşfedildi. İo’da volkanların bulunduğu ve İo’dan fırlayan parçacıkların ışık hızının %10 u kadarlık bir hızla hareket ettiklerini, böylece sıcak plazma oluştuğu anlaşıldı. Voyager2 ile Jüpiter’in manyetik hattının Saturn gezegenine kadar ulaştığı hesaplandı. Kırmızı lekenin saat yönünün tersi yönde 6 günlük devirle döndüğü anlaşıldı.
- Ulysses, 1990 yılında fırlatıldı. Şubat 1992 de Jüpiter’in 450 bin km yakınından geçti. Kasım 2003 ve Nidsan 2004 de de Jüpiter’in yakınından geçti. İo’nun yapısı hakkında bilgi gönderdi.
- Galileo Programı en önemli Jüpiter görevidir. 1989 yılında fırlatılan araçta bir yörünge ve bir de atmosferik sonda bulunmaktaydı. Temmuz 1994’de Shoemaker Levy kuyrukluyıldızının Jüpiter’e çarpmadan önce ve çarptıktan sonraki fotoğraflarını gönderdi. Bu sırada Jüpiter’e 1,5 yıl kadarlık zaman kadar uzaktaydı. 7 Aralık 1995’de atmosferik sondası Jüpiter atmosferine girdi. Yaklaşık 1 saat süreyle veri topladı, atmosferi analiz etti. Jüpiter atmosferinde helyum, hidrojen ve su buharının bulunduğunu gösterdi. Galile aracı ise, 2003 yılına kadar görevde kaldı. İo, Europa, Ganymede, Callisto, ve Amalthea hakkında detaylı bilgi topladı. Jüpiter halkalarının uydulardan kopan parçalarla oluştuğu anlaşıldı. 21 Eylül 2003’te Galile uydusu, ileride olası yaşamsal uydu görevlerinde aksaklığa yol açmaması için gezegene düşürüldü.
- Cassini-Huygens programı aslında Saturn görevidir. Ancak Jüpiter ile de bilgi göndermiştir. 1997 yılında fırlatılan bu araç hızlanabilmek için Jüpiter’in çekiminden yaralandırılmak istenmiş ve gezegenin yakınından geçirilmiştir. 2000’in son günlerinde Jüpiter’in yakınından geçerek bilgi toplamıştır.. bu sayede Jüpiter’e ait yüksek kalitede fotoğraflar çekilmiş, atmosferdeki farklı renklerde görülen katmanların gaz sistemlerinin siklon alanları olduğu anlaşılmıştır.
- Ocak 2006 da fırlatılan New Horizons adlı uzay aracı Pluto’yu izlemek ve ardından Kupier Kuşağı hakkında bilgi edinmek için gönderilmiştir. Uzay aracı hızlanmak için Jüpiter’in yakınından geçirilmiştir. Araçta yüksek çözünürlükte fotoğraf çekmeyi sağlayan sistem, UV spektrometresi, plazma hareketlerini izleyen sistem bulunmaktadır. Araç Jüpiter ile ilgili bilgileri Dünya’ya yollamış ve Pluto’ya doğru yoluna devam etmektedir. Pluto’ya Temmuz 2015’de varması planlanmıştır.
Kaynaklar:
nasa
seasky
tr.wikipedia.org
Bilim Teknik Dergisi-Eylül 1995 Sayısı
|
|
|
|