|

Güncel Mars haberlerine ulaşmak için tıklayınız. |
Dünya ve uydumuz olan Ay’dan sonra bizim için
çok özel bir yere sahip olan Mars gezegeni kırmızı gezegen olarak bilinir.
Marslılar ile ilgili dedikoduları duymuşsunuzdur. Yakın geçmişe kadar
da bu devam etti. Ancak şu anda böyle bir şeyin sözkonusu bile olmadığı
hatta bırakın Marslıyı, tek hücreli canlı bile yaşamadığını biliyoruz.
Nereden mi? 2006 yılında Mars’a ulaşan NASA’nın Mars Observer’ı sayesinde.
İki robottan biri Mars yüzeyini fotoğraflarken, diğeri de çeşitli deneyler
yaptı. Gerek Mars’ın atmosferi gerekse toprak deneylerinde yaşam izine
rastlanmadı.
Mars Güneş’ten 228 milyon km, bizden ise 78 milyon km uzaklıkta. (Bu ölçek
astronomide neredeyse bitişik anlamına gelir! Güneş ile Dünya arası uzaklık
olan 150 milyon km’yi 1 Astronomi Birimi (AB)olarak kabul edildiğinden,
Mars ile Dünya arası uzaklık 0,5 AB’dir.) Bir yılı Dünya günü ile 687 gündür.
Gezegenin eğimi ise Dünyanınkine çok yakındır. Dünyanın 23,5 derece, Mars’ın
24 derece.
Mars’ın yüzey sıcaklığı biraz serindir. Yaz aylarında sıcaklık en fazla
10 C’ye çıkar. Ancak gecesi çok daha soğuktur.
Çapı 6790 km olan Mars yaklaşık Dünya’nın yarısı kadardır.
Güneş sistemindeki en yüksek dağa sahiptir. 24 km yüksekliğindeki Olympus
(Olimpus) Dağı bir volkandır. Yüzeyinde oldukça uzun kanyonlar bulunur.
Bunlardan en büyüğü 4500 km uzunluktaki Valles Marines kalyonudur. Genişliği600
km’ye ve derinliği 7 km varır.
Mars yüzeyinde eskiden içinden suların aktığını hissettiren dere yatakları
da bulunur. Hatta bunların bazılarının ortalarında adacıklarda göze çarpar.
Bu da geçmişte Mars’ın kalın bir atmosferi ve akarsularının bulunduğunu
gösterir. Ancak bugün durum çok farklıdır. Bu akarsu yataklarında bir damla
bile su yoktur. Bazı kesimlerde buz kalıntıları vardır ama bunlar pek bahsetmeye
değmez. Ancak kutupları yüzeyi karbondioksitle kaplı buzullardan oluşur.
|
Fırlatılış Tarihi |
Adı |
Ülke |
Görev Sonucu |
Görevi |
1960 |
Korabl 4 |
Rusya |
Başarısız |
Dünyadan çıkamadı |
1960 |
Korabl 5 |
Rusya |
Başarısız |
Dünya'dan çıkamadı |
1962 |
Korabl 11 |
Rusya |
Başarısız |
Dünya yörüngesine çıktı, uzayda kayboldu |
1962 |
Mars 1 |
Rusya |
Başarısız |
Radyo vericisi arızalandı |
1962 |
Korabl 13 |
Rusya |
Başarısız |
Dünya yörüngesine çıktı, uzayda kayboldu |
1964 |
Mariner 3 |
ABD |
Başarısız |
Jet motoru arızalandı |
1964 |
Mariner 4 |
ABD |
Başarılı |
21 Fotoğraf gönderdi. |
1964 |
Zond 2 |
Rusya |
Başarısız |
Radyo vericisi bozuldu |
1969 |
Mars 1969A |
Rusya |
Başarısız |
Bağlantı kesildi |
1969 |
Mars 1969B |
Rusya |
Başarısız |
Bağlantı kesildi. |
1969 |
Mariner 6 |
ABD |
Başarılı |
75 fotoğraf gönderdi |
1969 |
Mariner 7 |
ABD |
Başarılı |
126 fotoğraf gönderdi |
1971 |
Mariner 8 |
ABD |
Başarısız |
Görev başarısız oldu |
1971 |
Kosmos 419 |
Rusya |
Başarısız |
Dünya yörüngesinde kaldı |
1971 |
Mars 2 Orbiter/Lander |
Rusya |
Başarısız |
Dünyayı terketti ancak data verimi gönderemedi. |
1971 |
Mars 3 Orbiter/Lander |
Rusya |
Başarılı |
8 ay boyunca çeşitli veri ve fotoğraf gönderdi |
1971 |
Mariner 9 |
ABD |
Başarılı |
7,329 fotoğraf gönderdi |
1973 |
Mars 4 |
Rusya |
Başarısız |
Mars'ı pas geçti ve kayboldu |
1973 |
Mars 5 |
Rusya |
Başarılı |
9 günde 60 fotoğraf gönderdi |
1973 |
Mars 6 Orbiter/Lander |
Rusya |
Başarılı/Başarısız |
Veri gönderdi ancak ölçüm yapamadı |
1973 |
Mars 7 Lander |
Rusya |
Başarısız |
Uydu başarısız oldu |
1975 |
Viking 1 Orbiter/Lander |
ABD |
Başarılı |
Mars'a inip veri gönderdiler |
1975 |
Viking 2 Orbiter/Lander |
ABD |
Başarılı |
16000 atmosfer resmini göndererek, atmosfer deneyleri yaptı |
1988 |
Phobos 1 Orbiter |
Rusya |
Başarısız |
Mars rotasında kayboldu |
1988 |
Phobos 2 Orbiter/Lander |
Rusya |
Başarısız |
Phobos'a düştü |
1992 |
Mars Observer |
ABD |
Başarısız |
Mars'a inerken kayboldu |
1996 |
Mars Global Surveyor |
ABD |
Başarılı |
Çeşitli fotoğraflar gönderdi. |
1996 |
Mars 96 |
Rusya |
Başarısız |
Başarısız oldu |
1996 |
Mars Pathfinder |
ABD |
Başarılı |
Uzun zaman boyunca Mars'tan resim ve veri gönderdi. |
1998 |
Nozomi |
Japonya |
Başarısız |
Yakıt probleminden dolayo yörüngeye çıkamadı. |
1998 |
Mars Climate Orbiter |
ABD |
Başarısız |
Dünyadan ayrılamadı |
1999 |
Mars Polar Lander |
ABD |
Başarısız |
Dünyadan ayrılamadı |
1999 |
Deep Space 2 Probes (2) |
ABD |
Başarısız |
Dünyadan ayrılamadı |
2001 |
Mars Odyssey |
ABD |
Başarılı |
Yüksek çözünürlüklü resimler gönderdi |
2003 |
Mars Express Orbiter/Beagle 2 Lander |
ESA |
Başarılı/Başarısız |
Mars'ın fotoğraflarını gönderdi. Veri göndereceği sırada kayboldu. |
2003 |
Mars Exploration Rover - Spirit |
ABD |
Başarılı |
70000 resim gönderdi |
2003 |
Mars Exploration Rover - Opportunity |
ABD |
Başarılı |
58000 resim gönderdi. Mars yüzeyinde gezerek veri topladı deneyler yaptı. Biçilen ömründen 8 ay uzun yaşadı. Sonunda pili bitti. |
2005 |
Mars Reconnaissance Orbiter |
ABD |
Devam ediyor |
|
2007 |
Phoenix Mars Lander |
ABD |
Başarılı |
Mars toprapında su buzu buldu. Ayrıca toprakta canlı yaşamını olanaksız hale getiren perchlorate maddesine rastlandı. |
2011 |
Mars Science Laboratory, Merak |
ABD |
Basarili |
Gale Krateri'nde bir zamanlar su oldugunu kanitladi. |
2013 |
MAVEN |
ABD |
Basarili |
Mars atmosferindeki degisimi ve geçmiste neler yasadigini arastiracak |
2013 |
Mangalyaan |
Hindistan |
Basarili |
Mars atmosferini inceliyor. |
|
Mars’a çok sayıda insansız uzay araçları gönderildi. Bunlar ve görevleri
şöyleydi:
Mariner 3: Güvenli ve sorunsuz bir kalkış yapan araçtan Dünya’yı terk etmesinden
birkaç saat sonra haber alınamadı. Bağlantı kesildi. Nereye gittiği bilinmiyor.
Mariner 4: 20 Kasım 1964’te fırlatıldı. 14 Temmuz 1965’te Mars’ın 9500
km yakınından geçti. Bize atmosferinin ince olduğunu bol miktarda karbondioksitten
oluştuğunu, yüzeydeki basıncın çok düşük olduğunu (on milibar kadar ki
bu neredeyse boşluk demek), yüzeyinin kraterli bir yapıya sahip olduğunu
iletti. Yani yaşam izi yoktu. Bilimkurgu özellikle de, Marslı hayranları
hayal kırıklığına uğramıştı.
Mariner 6 ve 7: 1969’da fırlatıldılar. Marine 4’ün deneyiminin doğru olduğunu
ilettiler.
Mariner 9: 1971’de fırlatıldı ve Mars’ın yörüngesine başarı ile oturtuldu.
Dünya’ya 7329 adet resim gönderdi. Volkanları, kanyonları, ovaları, oyukları
böylece görmüş olduk.
Viking 1 ve 2: 1975’te fırlatılan iki araçtan Viking 1 Haziran 1976’da,
Viking 2 ise Ağustos 1976’da Mars’a ulaştılar. Bu mekikler bir orbiter
denilen yörünge aracından ve bir de iniş aracından oluşuyorlardı. İki araçta
görevlerini başarıyla yerine getirdiler. İlk araç ekvatorun kuzey kısmına
düşen Chryse’ye (Altın Ova), ikincisi kuzeydeki diğer ovaya Utopia’ya indi.
Gökyüzü mavi değil pembeydi. Sıcaklık Altın Ova’da hiçbir zaman 13 C’yi
geçmedi. Utopia ise daha kötüydü. Çeşitli toprak ürünleri alıp deneyler
yapan araçlara göre canlılık belirtisi yoktu.
Phobos: RABDlar tarafından gönderilen uydu Mars'ın uydusunu inceleyecekti.
Mars Observer: 1993 yılında gönderilen uzay aracının görevi Mars’ın yüzey
haritalarını detaylandırmaktı.
|
Mars’ın Phobos ve Deimos adlı iki uydABDu vardır. İki uyduyu da 1877’de
Asaph Hall bulmuştur. Küçük ve biçimsizdirler. Patates görüntüsü içindedirler.
Phobos 27x23x19 km, Deimos ise 10x11x14 km boyutlarındadır. İkisi de
kraterli yüzeye sahiptirler. Bu uyduların bir zamanlar Mars’ın yanından
geçerken Mars’ın esiri oldukları düşünülmektedir. |
Mars için yakın gelecekte yapılması düşünülen ve imkansız da olmayan
çeşitli projeler var. Bunlardan birisi, Mars’ın atmosferini güçlendirecek
ve oksijen miktarını arttıracak canlı türlerinin kutuplara ekilmesi.
Bu canlı türleri karbondioksiti alıp oksijen vererek hem kutuplardaki
buzu eritip hem de atmosferi yaşanır hale getirecek. Ancak son gönderilen
uzay araçları NASA’nın iki robotu bunun çok zor olacağı düşüncesinde.
Diğer ilginç proje ise Mars’ta uzun vadede bir uzay üssü kurulması yönünde.
Bunun da adımları yavaş yavaş atılmakta. |
|
Aşağıdaki makale Gökbilim Dergisi'nin 14. Sayısında (Aralık 2008) yayımlanmıştır. |
ANKA KUŞU (PHOENIX)’NUN ARDINDAN |
11 Ekim 2008 günü NASA, Türkçe adı Anka Kuşu (Phoenix) adlı uzay aracının Mars’taki görevini başarıyla bitirdiğini belirtti. Söz konusu olan araçla ilgili bilgi akışı bu tarihte sona ermişti. 90 günlük süreyle görev yapan ve sonunda indiği bölgeye kış gelmesi sonucunda görevini bitirmek zorunda kalan bu aracı bu kadar özel yapan neydi? Ne için gönderildi? Mars’ta neler buldu? Bu yazıda bunlara açıklık getirmeye çalışacağız.
26 ayda bir birbirine en yakın konumlarına gelen Dünya ile Mars için en iyi fırlatma tarihi olarak 4 Ağustos 2007 belirlendi. 10 ayda yaklaşık 700 milyon km yol kateden araç 26 Mayıs 2008 tarihinde Türkiye saatiyle sabaha karşı 03.00 civarında Mars yüzeyine başarılı iniş yaparak çalışmalarına başladı.
Anka Kuşu, Mars toprağında yaşam izi aramak için gönderildi. Öncelikli görevi toprağı analiz etmek, sonra da toprağın hemen altında bulunduğu düşünülen suya ulaşarak, suyu analiz etmekti. Böylece olası yaşam iziyle ilgili delil toplayacaktı. |
|
Anka Kuşu’nu özel yapan bir diğer özelliği ise, Mars yüzeyine motorlarını kullanarak iniş yapmasıydı. Bundan önceki gezegen görevlerine gönderilen araçlar değişik teknolojiler kullanılarak iniş yapmışlardı. Balonlar arasına sarılmış şekilde veya paraşütler yardımıyla ile inişler yapıldı. Örneğin yine Mars’a gönderilen Spirit ve Opportunity araçları Mars yüzeyine balonların arasına konularak indirildiler. Mars yüzeyine inen balonlar yüzeye çarpıp yükseldiler, böylece yuvarlana yuvarlana sürtünme kuvvetinin etkisi de kullanılarak yüzeyde durup çalışmalarına başladılar. Bu araçlar hala aktif görevlerine devam etmektedir. Böylesi bir iniş Anka Kuşu için uygun değildi. Hem yapısı diğer araçlardan farklıydı, hem de üzerinde son derece hassas cihazlar ile donatılmıştı. Aracın mutlaka Mars yüzeyine yumuşak iniş yapması gerekliydi. Başka bir gezegende motorlu iniş, uzay tarihinde bir ilk olduğu için de Anka Kuşu özel bir araç oldu.
Üzerinde kamera ve kepçesi bulunan araca ait tekerlek yoktur. Yani indiği yerde kalıp araştırmasını hareket etmeden yapacaktı. Ayrıca önceden tespit edilen, yüzeyin altında su olduğu düşünülen bir bölgeye inmesi gerekiyordu. Bu anlamda hem yüzeyin altında su bulunan, hem yüzeyde kayaların olmadığı, hem de en az 200 m lik geniş bir düzlük yüzey gerekliydi. Böyle bir yüzeyin bulunmasıyla sorun bitmiyordu. Aracın bu yüzeye sapma yapmadan iniş yapması gerekiyordu. İşte zorlu yolculuğun öncesi ve sonrasında Anka Kuşu Mars yüzeyine başarılı bir şekilde inmişti üstelik tam da hedeflenen noktaya.
Mars’ta su izlerinin olduğuna dair deliller var. Mars’tan alınan fotoğrafların detaylı incelenmesi sonucunda, suyun Mars yüzeyinin altına girdiği öngörülmeye başlandı. Eğer bu su varsa milyonlarca yıl önce bile olsa mikroorganizma yaşayıp yaşamadığının izlerini Anka Kuşu arayacaktı ve aradı da.
Anka Kuşu, Mars yüzeyine indikten hemen sonra Dünya’ya bilgi akışını gerçekleştirmeye başladı. (Bu bilgilerin Dünya’ya 15 dakikada ulaştığını da belirtelim.)
İndikten sonra etrafındaki toz bulutunun güneş panellerinin üzerini örtmemesi için bekleyen araç, 3 dakika sonra güneş panellerini açarak, kendisine enerji sağlayacak sistemi devreye geçirdiğini Dünya’ya iletti. Bu da işin başka bir boyutuydu. İniş sırasında bu sistemin zarar görmesi demek aracın sadece 3 saat çalışabileceği anlamına geliyordu ki, bunu da kimse istemezdi. Araç ilk fotoğrafını çekip Dünya’ya gönderdi.
Mars toprağını kepçesiyle 10 cm kadar açan araç, beklenildiği gibi toprağın altında buza rastladı. Alınan örneğin birkaç gün içinde tamamen erimesi bunun buz olduğuna delildi. Bundan sonraki hedef artık bu buzun ve toprağın analizi olacaktı. Eğer buz varsa bu bir zamanlar Mars’ın yüzeyinde su bulunduğuna bir işaretti ve yaşam izi görülebilirdi. |
|
Toprak analizini tamamlayan Anka Kuşu sonuçları Dünya’ya yolladı. Bu sonuçlara göre Mars toprağında canlının yapıtaşı olan karbon elementi yoktu. Bunun yerine toprak, magnezyum, sodyum, potasyum ve klorür içeriyordu. Ama bu umudu tüketmedi çünkü bazı bakteri ve bitki türlerinin böyle bir toprakta yaşayabileceği biliniyordu. Ancak devamında gelen bilgi umutları neredeyse bitirdi. Çünkü Mars toprağında canlı yaşamını adeta imkansız hale getiren bir maddeye rastlandı: perchlorate. Bu madde havai fişeklerde, bazı patlayıcılarda kullanılmaktadır. Araç ardından Mars toprağında suya ulaştı. Suyu ısıtan araç buhar çıkışıyla bulduğunun su olduğunu ispatladı. Araç bundan sonra da boş durmadı. Silikat ve bikarbonat tabakalarını keşfetti. Bu maddeler Mars’ta bir zamanlar suyun yüzeyde bulunduğuna delil teşkil ediyordu.
Sıkı bir toz fırtınasına yakalanan araç, güneş panelleri bir süre kapalı kaldığı için enerji kaybetti. Ancak toz fırtınasının ardından tekrar görevinin başına az kalan enerjisiyle devam etti. Araç 6 aylık süre sonunda artık Dünya ile iletişimini yitirdi. Sözkonusu bölge kış mevsimine girmişti. Sayıca az da olsa, yaz mevsimi geldiğinde Anka Kuşu’nun tekrar görev başı yapacağına inanan bilim adamı var. |
 |
 |
İki
resim arasındaki farkı bulun. Sağdaki resim ile soldaki resim 4 Mars günü aralığındaki buzun erimesini gösteriyor. SOL bir Mars günüdür. Bu deney Anka Kuşu ile yapılmış ve fotoğraflanmıştır.
|
|
|
|
Mars ve Dünya'nin büyüklüklerinin karsilastirilmasi |
Günes Sistemi'nin en büyük dagi Olimpus. |
Spirit'in arka kamerasindan Mars yüzeyi
|
Victoria Krateri |
 |
|