Atarcalar (pulsar) büyük yıldızların evriminin son aşamasındaki olası sonuçlardan biridir. Büyük kütleli yıldızlar yaşamlarını süpernova patlamasıyla sona erdirir ve ölü katmanlarını uzaya doğru savururlar. Geride oldukça sıkı ve yoğun bir cisim bırakır. Bu cisim bir beyaz cüce, nötron yıldızı ya da karadelik olabilir.
Bir nötron yıldızı çok kuvvetli manyetik alana sahip olabilir ve kendi çevresinde son derece hızlı döner. Dünya’dan bakan bir gözlemci karşısında bir deniz fenerinin ışığı gibi davranan nötron yıldızını gözleyebilir. Sanki karşısında yanıp sönen bir yıldız varmış gibi. Bu nedenle adı atarca olarak da bilinir.
Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ve Başkent Üniversitesi’nden bir grup bilim insanı SXP 1062 adlı bir atarcanın dönüş hızında ani değişiklikler olduğunu keşfetti. “Bozukluk” (glitches) olarak nitelendirilen bu tür değişimler genellikle izole durumdaki atarcalarda görülüyor. Ancak şimdiye kadar SXP 1062 gibi ikili atarcalarda (atarcaya eşlik eden bir beyaz cüce ya da nötron yıldızından oluşan ikili sistem) bu duruma rastlanmamıştı.
SXP 1062 sistemi Samanyolu’nun 200.000 ışık yılı uzaklıktaki uydusu Küçük Macellan Bulutunda yer almaktadır. Araştırmanın baş yazarı Prof. Dr. Altan Baykal’ın gözetiminde çalışan doktora öğrencisi M. Miraç Serim: “Bu atarca ikili çiftin bir parçası olarak ortak kütle merkezi çevresinde dolanmaktadır. Aynı zamanda kendisini oluşturan süpernova patlamasının kalıntılarıyla da örülmüş durumdadır” diyor.
Atarcanın, çevresindeki atık maddeyi çekerek beslendiği düşünülüyor. Ekibe göre bozukluğun nedeni eş yıldızla arasındaki kütle çekimi ve nötron yıldızların çevrelerine uyguladığı büyük çekim kuvveti nedeniyle kalıntıyı çevresinde toplaması. Bu kuvvetler sürdürülemez olduğunda iç yapının hızla değişimi kabuğa bir ivme kazandırıyor ve atarcanın dönüşü aniden değişiyor ve bozukluk bu durumda ortaya çıkıyor.
Araştırma yazarlarından Dr. Şeyda Şahiner: “Bozukluk sırasında gözlenen kısmi frekans atlaması bu tip atarcalar için en yüksek değerde ve benzersiz. İkili nötron yıldızlarının izole edilmiş iç kısımları oldukça farklı yerler olabilir” diyor.
Makale adresi: M. M. Serim, Ş. Şahiner, D. Çerri-Serim, S. Ç. İnam, A. Baykal. Discovery of a glitch in the accretion-powered pulsar SXP 1062. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 2017; 471 (4): 4982 DOI: 10.1093/mnras/stx1771
