Bu Bir Pipo Değildir

Merak uyandırıcı karanlık bulutsu daha önce hiç böyle görülmemişti.

Tam da René Magritte’nin ünlü resminin üzerine yazdığı “Bu bir pipo değil” cümlesi gibi, bu da bir pipo değil. Öte yandan burada görülen, Pipo Bulutsusu olarak adlandırılan yıldızlararası tozdan oluşan uçsuz bucaksız bir karanlık bulutun resmi. Barnard 59’un bu yeni ve ayrıntılı imgesi, ESO’nun La Silla Gözlemevi’nde bulunan 2.2 metrelik MPG/ESO teleskobundaki Geniş Alan Görüntüleyicisi tarafından çekildi. Ne tesadüftür ki bu imge, ressam René Magritte’nin 45. ölüm yıldönümünde yayınlanıyor.

Pipo Bulutsusu, karanlık bulutsuların başlıca örneklerinden biridir. Gökbilimciler, önceleri uzaydaki bu bölgelerin yıldızsız olduklarını düşünüyorlardı. Sonradan, bu karanlık bulutsuların aslında arkalarındaki yıldızlardan gelen ışığı engelleyecek kadar kalın yıldızlararası toz bulutlarından meydana geldiklerini keşfettiler. Pipo Bulutsusu ise Samanyolu’nun merkezine yakın zengin yıldız bulutlarının bir arada bulunduğu Yılancı Takımyıldızı bölgesindedir.

2.2 metrelik MPG/ESO Teleskopu’ndaki Geniş Alan Görüntüleyicisi’nin bu imgesinde görülen Barnard 59, Pipo Bulutsusu’nun “ağızlığını” oluşturmaktadır  [1]. Bu garip ve karmaşık bulutsu Dünya’dan yaklaşık 600-700 ışık yılı mesafededir.

Bulutsuya adı, bulutsunun uzun poz süreli fotoğraflama kullanarak ilk sistematik gözlemlerini yapan ve tozlu doğasını ilk fark edenlerden biri olan Amerikalı gökbilimci Edward Emerson Barnard’dan dolayı verilmiştir. Barnard, tüm gökyüzünde toplam 370 karanlık bulutsuyu kataloglamıştı. Kendi kendini yetiştirmiş bu gökbilimci, ilk evini bile bir çok kuyrukluyıldızı keşfetmesinden ötürü verilmiş ödülle satın almıştı. 19. Yüzyıl sonları ve 20. Yüzyıl başlarında gökbilimin pek çok dalına katkıları bulunan Barnard, olağanüstü keskin bir görüşe sahip sıradışı bir gözlemciydi.

İlk bakışta, büyük ihtimalle dikkatiniz, bacaklarını bir yıldız ağına doğru uzatmış kocaman bir örümceğe benzeyen karanlık kıvrımlı bulutların bulunduğu imgenin merkezine çekilecektir. Bununla birlikte, biraz daha bakınca, pek çok ince ayrıntıyı fark etmeye başlarsınız. Karanlık bölgenin ortalarındakı puslu, dumanlı şekiller, oluşmakta olan yeni yıldızlarca aydınlatılmaktadır. Yıldız oluşumu, karanlık bulutsular gibi yoğun moleküler bulutların bulunduğu bölgelerde sıktır. Toz ve gaz, kütleçekiminin etkisiyle bir araya gelir ve yıldız oluşana kadar giderek daha fazla madde toplanır. Öte yandan, diğer benzer bölgelere kıyasla, Barnard 59 bölgesinde -yoğun miktardaki toza rağmen- yıldız oluşumu nispeten daha azdır.

Dikkatle bakarsanız resim boyunca saçılmış bir düzineden daha fazla mavi, yeşil ve kırmızı ufak çizikleri ayırt edebilirsiniz. Bunlar, Güneş etrafında dönen birkaç kilometre boyutlarındaki kaya ve metal yığınları olan asteroitlerdir. Bunların çoğunluğu, Mars ve Jüpiter yörüngeleri arasındaki asteroit kuşağında yer alır. Barnard 59 ise Dünya’ya bu küçük cisimlerden yaklaşık on milyon kat daha uzaktadır [2].

En sonunda, gökyüzündeki nesnelerin bu zengin görüntüsünü içselleştirirken, bir de Dünya’dan bu bölgeye baktığınızda, Barnard 59 uzaklığında boyutları 6 ışık-yılı civarlarında da olsa, tüm bu imgenin kolunuzu gökyüzüne uzattığınızda başparmağınızın ardına gizlenecek kadar ufak bir yer kapladığını düşünün.

Notlar

[1] Tüm Pipo Bulutsusu, Barnard 59’a ek olarak Barnard 65, 66, 67 ve 78’den meydana gelmektedir. Açık havada çıplak gözle kolaylıkla görülebilir ve en iyi gökyüzünde daha yüksekte göründüğü güney enlemlerde ayırt edilebilir.

[2] Asteroidler pozlama süresince hareket ederler ve böylece imgedeki kısa çiziklere sebep olurlar. Bu resimdeki imgenin ayrı zamanlarda ve ayrı renklerdeki imgelerden oluşturulmasından ötürü, değişik renklerdeki çizikler de birbirlerine göre kayıktırlar.

ESO-Türkçe (Çeviri: Sıtkı Çağdaş İnam-Başkent Üniversitesi – Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü – ESON Türkiye Ekibi)