Chandra X-ışını Gözlemevi gişe rekorları kıran filmlerine, uzayda deli gibi dönen bir nötron yıldızından büyük hızlarla yayılan jet akışlarını konu alan filmle devam ediyor. Nötron yıldızları evrendeki en yoğun ve doğaya sanki meydan okumaya çalışan cisimlerdir.
Bu Chandra filminin kahramanı olan Vela atarcası, büyük bir yıldızın çökmesiyle oluşan nötron yıldızıdır. 1000 ışık yılı uzaklıktaki Vela atarcası sadece 12 kilometre çapında olup bir helikopterin pervanelerinin en hızlı dönüş yaptığı gibi 89 milisaniyede bir dönüş yapar. (Ya da saniyede yaklaşık 9 dönüş)
Atarca dönüşü sırasında çevresine ışık hızının yüzde 70’ine ulaşan hızlarda parçacık jetleri fırlatır. Yeni çalışma Chandra’nın Haziran-Eylül 2010 gözlemlerini kapsıyor. Çalışmaya göre jet akımları atarcanın yavaşlamasına neden olabilir. Bu da atarcanın bir topacın yalpalaması gibi presesyonuna neden olduğu düşünülüyor. Bu presesyon dönemi ise 120 gün olduğu hesaplandı.
Toronto Üniversitesi’nden Martin Durant: “Bahçeyi dönerek sulayan hortumdaki gibi Vela’da ışığının neredeyse yarısından fazlasını dışarı doğru ancak farklı yönlerde püskürtüyor” diyor.
Dönen bir nötron yıldızının presesyon nedeniyle şeklinin biraz yamuk görünmesine karşılık aslında mükemmel kürelerdir. Atarcanın şeklinde görülen bozulma hızlı dönmenin etkisiyle kabuğuyla süperakışkan çekirdek arasındaki etkileşme ve bundan dolayı oluşan ani hız değişimlerinden kaynaklanıyor olabilir.
Long Beach’de 221. yapılan Amerikan Astronomi Derneği Toplantısı’nda dile getirilen çalışmayı gerçekleştiren ekipten George Washington Üniversitesi’nden Oleg Kargaltsev: “Mükemmel küreden sadece 100 milyonda bir sapma. Ancak bu kadarlık küçük sapma bile yoğun nötron yıldızında büyük bir etkiye neden olabilir” diyor.
Vela atarcası ve presesyonu kanıtları onay görürse onun ilk kez bu şekilde bir nötron yıldızı tespit edilmiş olacak. Vela jetlerinin dönen sarmal şeklindeki hareketi doğal devinim şekline göre oldukça farklı bir görünüm sergiliyor.
Buna ilişkin başka bir olasılık ise atarca çevresindeki güçlü manyetik alanların jetlere şeklini vermesidir. İç kısma doğru yakınlaşan manyetik çizgiler bükülür. Bu da etkisi artan manyetik alanın parçacıkları güçlü bir şekilde itmesine neden olur.
Çalışma ekibi üyesi Park Üniversitesi’ndeki Pennsylvania State Üniversitesi’nden George Pavlov: “Tıpkı delinmiş bir yangın hortumuna yüksek basınçta su verilmesi gibi. Hortumun deliğinden bükülerek fışkıran su gibi burada da şiddetli bir geçiş olabilir” diyor.
Bu Vela Atarcası’nın Chandra ile elde edilen ikinci filmi. İlk film Pavlov ve ekibi tarafından 2003’de yayınlandı. İlk Vela filmindeki jet akışları daha az belirgindi ve bunun, daha kısa ve düzensiz gözlem zamanları içermesi nedeniyle, presesyon sonucunda oluştuğuna ait bir bilgi yoktu. Ancak aynı veriler eşliğinde Porto Riko Arecibo Gözlemevi’nden Avinash Deshpande ve Hindiatan, Bangalore Raman Araştırma Enstitüsü’nden Venkatraman Radhakrishnan 2007 yılında yaptıkları çalışmada Vela atarcasındaki presesyonun üzerinde durmuşlardı.
Vela gözlemleri gökbilimcilere bir atarcanın yaydığı jet akımlarını çalışmak için mükemmel bir fırsat tanıyor. Vela’dan yayılan 0,7 ışık yılı kadar uzağa giden jetler, diğer gökadalarda görülen süper kütleli karadeliklerin ürettiği jetlerin küçük ölçekte bir örneğidir. Bu açıdan bakıldığında daha yakın ve daha değişken olan Vela atarcası jetleri diğer örnekler için de kullanılabilecek bilgiler içermektedir.
Vela atarcasının gerçekten yamuk bir nötron yıldızı olduğunun sebebi presesyon ise bu bilgi aynı zamanda Einstein’ın Genel Görelilik İlkesi’ni test etmek için tasarlanmış kütleçekimsel dalga algılayıcıları (dedektör) için de önemli bir örnek olabilecektir.
