Samanyolu’ndaki cisimlerin önemli bir sınıfına ait genç bir üye NASA’nın Chandra X-ışını Gözlemevi ve Avustralya Tümleşik Teleskop Dizisi tarafından tespit edildi. Sayısallaştırılmış Gökyüzü Tarayıcısı ile alınan optik görüntü üzerine işlenen bu birleşik görüntüde mavi renk X-ışını, mor renk radyo yayılımını gösterir. Keşif bilim insanlarına bir süpernova ve nötron yıldızının oluşumundan sonraki çok kritik aşamaya ait bilgi sunuyor.
“X-ışını çiftleri” olarak bilinen bu sistemler gökyüzündeki en parlak X-ışını kaynaklarından bazılarıdır. Bu çiftler Güneş gibi normal bir yıldıza eşlik eden nötronlarla dolu ultra yoğun nötron yıldızı ya da karadelikten oluşur ki bu eş yıldızdan madde çalar. Böylece nötron yıldızı ya da karadelik çevresinde malzeme diski oluşur. Bu malzeme diski milyonlarca dereceye kadar ısındığından X-ışınları yayar.
Yeni çalışmayla Pergel X-1 (ya da Circinus X-1) adı verilen ikili sistemin çok genç, 4600 yıldan daha az yaşta olduğunu gösterdi. Gökbilimciler Samanyolu ve diğer yakın gökadalarda X-ışını çiftlerinden yüzlercesini tespit etti. Bu yaşlı X-ışını çiftlerinden sistemin daha erken dönemlerinde neler olduğu anlaşılmamıştı. Sadece daha ileri dönemleri hakkında bilgi edinilebilmiştir.
Gökbilimciler çiftin çevresindeki malzemeyi inceleyerek Pergel X-1’in yaşını belirlemeyi başardı. Kaynağın kendisi yıllardır biliniyor olmasına karşılık, yıldızın eşi olan nötron yıldızının parlak ışıması çevresindeki diskin soluk ışığının görülmesini zorlaştırıyordu. Bu sorunu çözebilmek için malzemenin yaydığı X-ışınını görmek için Chandra X-ışını Gözlemevi kullanıldı. Süpernova kalıntısının yaşını belirlemek için ayrıca radyo yayılımını da ölçmek gerekti. Tüm bu bilgiler nötron yıldızının yaşını ortaya koydu.
Pergel X-1’in genç olması yıllardır gökbilimcileri hayrete düşüren enerjisini ve sıradışı yörüngesini de açıklamaya yardımcı oldu. Dairesel olmayan -oldukça eliptik- bir yörüngede dolanan iki yıldızın birbiri çevresindeki turu her geçen yıl birkaç dakika azalmaktadır. Bu ise kütle çekiminin etkisiyle yörüngelerin netleşmesi için henüz zaman olduğu anlamına gelir.
Diğer teleskoplarla yapılan gözlemlerle Pergel X-1 nötron yıldızının manyetik alanının zayıf olduğu görülmüştü. Bu da yıldız sisteminin genç yaşına ek olarak iki kuramın öne sürülmesine neden oldu: nötron yıldızı zayıf bir manyetik alanıyla doğmuş olabilir ya da eşinden çok hızlı bir şekilde madde çaldığından mıknatıslanmış olabilir. Hangi sonuç olursa olsun nötron yıldızının evriminin beklenen kuramlara uygun olduğu görüldü.
Gökadamızda başka bir X-ışını ikilisi, 10.000 ile 100.000 yıl yaşında olan SS 433’ün gençlik döneminin Pergel X-1’e benzediği düşünülüyor. Yakın gökadalarda da iki aday X-ışını çiftinin SS 433’e benzer yaşta olduğu biliniyor.
