Gökadamızdaki yıldızların konum ve hareketlerini ölçmek için tasarlanan ESA’ya ait Gaia uydusu uzak bir gökada yıldız patlaması keşfetti.
Gaia 14aaa adı verilen güçlü patlama yaklaşık 500 milyon ışık yılı uzaklıktaki bir gökada da gerçekleşti. Gaia’nın ilk süpernovası olan patlama gökadanın parlaklığının aniden artması nedeniyle fark edildi.
Önümüzdeki beş yıl içinde tüm gökyüzünü 70 kez tarayacak olan Gaia ile kabaca bir milyar yıldızın ayrıntılı verilerine ulaşılacak.
Birleşik Krallık’taki Cambridge Astronomi Enstitüsü’nden Simon Hodgkin: “Tekrarlanan ölçümlerle gökyüzünün değişkenliği incelenecek” diyor.
Bir çok astronomik kaynağın değişkenliği periyodik olarak yükselen ve azalan parlaklıkları ile düzenli desenler oluşturabileceği gibi bazen aniden ortaya çıkan değişimlerde gözlenebilir.
“Gaia’nın bakacağı binlerce parlak nokta var. Bu kaynaklardan bazıları evrenin en güçlü olaylarından olan süpernova patlaması olabilir” diyor Dr. Hodgkin.
Dr. Hodgkin ile birlikte Polonya Varşova’daki gökbilimciler Gaia ile gökyüzündeki bu beklenmedik değişimleri arıyor.
30 Ağustos’ta belirlen ani parlamanın keşfi çok uzun zaman almadı. Gaia verilerine göre bir ay önce burası oldukça sönüktü.
Varşova Üniversitesi Astronomik Gözlemevi’nden Łukasz Wyrzykowski: “Bunun hemen bir süpernova olacağı aklımıza geldi. Ancak bundan emin olmak için daha fazla veri gerekiyordu” diyor.
Böyle güçlü bir patlama gökada merkezindeki süper kütleli karadeliğin madde yutması nedeniyle de gerçekleşebilir.
Ancak Gaia gözlemleri parlamanın nedeninin bir süpernova olduğunu ortaya koydu. Parlamanın renginin oldukça kırmızı olması da süpernovanın Tip Ia olması gerektiğini gösterdi. Yani bir yıldız ile beyaz cüce çifti nedeniyle oluşan süpernova olabilirdi.
Güneş benzeri bir yıldız ömrü bittiğinde beyaz cüce adı verilen artık bir yıldıza dönüşür. Bunlar son derece yoğun cisimlerdir. Yakınında bir başka yıldız varsa ona kütle çekimsel kuvvet uygular.
Süpernovanın yapısını anlayabilmek için gökbilimciler Isaac Newton Teleskopu (INT) ile Kanarya Adaları’ndaki La Palma Liverpool Teleskopu’nu kullandılar. Ekip hem yerden hem de uzaydan Gaia ile daha fazla gözlem yaparak verileri tamamlamaktadır.
INT ile 3 Eylül’de elde edilen ölçümler patlamanın Tip Ia süpernova olduğunu doğruladı. Üstelik uzaklık ölçümü de Gaia ile aynı hesaplandı.
ESA Gaia projesinden Timo Prusti: “Bu, Gaia’nın daha çok bulmasını beklediğimiz ilk süpernovasıdır” diyor.
Evrenin ender olaylarından olan süpernovalar her yüzyılda birkaç kez görülebilir. Milyarlarca gökada da yüzlerce süpernova oluşsa da bunları keşfetmek kolay değildir.
Ekip Gaia ile alınan birkaç aylık veri içinde günlük üç yeni süpernova keşfi olabileceğini umuyor.
Elbette süpernovalara ek olarak başka geçici parlamaların binlercesi de keşfedilebilir. Süpernovalara göre daha küçük ölçekteki yıldız patlamaları, yakınındaki yıldızı yutan karadeliğin neden olduğu parlama gibi.
“Gökyüzü kendine özgü kaynaklarıyla ışıl ışıl. Önümüzdeki yıllarda Gaia ile birçok keşfe imza atmak için aramaya devam ediyoruz” diyor Dr. Prusti.
