ESO’nun Çok Büyük Teleskopu ile yapılan yeni gözlemler genç gökadaların büyüme süreçlerinin anlaşılması konusunda önemli bir katkı sağladı. Kendi türündeki en büyük tarama olan çalışmada gökbilimciler gökadaların gençlik çağlarında beslenme alışkanlıklarında değişikliğe gittiklerini buldular – zaman olarak bu Büyük Patlama’dan yaklaşık 3 ila 5 milyar yıl sonrasına karşılık geliyor. Gökadalar bu sürecin başlangıcında abur cubur olarak gazları tercih ederken, sonrasında çoğunlukla daha küçük başka gökadaları yutarak büyümeye devam ediyorlar.
Gökbilimciler şimdiye dek evrendeki en erken gökadaların şu anda tüm evreni dolduran etkileyici sarmal ve eliptik gökadalardan çok daha küçük olduklarını düşünüyorlardı. Evrenin yaşamı boyunca gökadaların kilo alma alışkanlıkları belliydi, fakat yiyecekleri, beslenme alışkanlıkları halen gizemli bir şekilde duruyor. Özenle seçilen bazı gökadaların gençlik yıllarını araştıran yeni bir gökyüzü taraması, Büyük Patlama’dan 3 ila 5 milyar yıl sonrasındaki bazı gökadaları gözlemeyi hedefledi.
Uluslararası bir ekip ESO’nun Çok Büyük Teleskopu üzerindeki son teknoloji ürünü aygıtları kullanarak gerçekte ne olduğunu görmeye çalıştı. 100 saatten fazla süren gözlemlerle ekip şimdiye dek gaz-zengini gökadaların gelişimlerinin erken dönemlerine ait en büyük gözlem setini topladı [1].
“Büyüyen gökadalar iki farklı şekilde rekabet ediyor: büyük gökadalar küçükleri yediklerinde meydana gelen şiddetli çarpışma olayları, ya da gökadaların üzerine daha düzgün ve sürekli gaz akışı. Her iki yöntemde de yeterince çok yıldız oluşumu gözleniyor,” diye açıklıyor araştırmaya liderlik eden Thierry Contini (IRAP, Toulouse, Fransa).
Yeni sonuçlar Evren 3 ila 5 milyar yıl yaşındayken gökadaların yaşamlarındaki büyük değişime işaret ediyor. Evrenin oldukça erken dönemlerinde düzgün gaz akışı (Yavaşça Büyüyen Gökadalar) gökadaların oluşumunda büyük bir faktör gibi görünüyor, sonrasında ise gökada çarpışmaları önemli hale geliyor.
“Gökadaların nasıl büyüdükleri ve geliştirklerini anlamak için onları oldukça ayrıntılı olarak incelememiz gerekiyor. ESO’nun VLT’si üzerindeki SINFONI aygıtı genç ve uzak gökadaları incelemek için dünyanın en güçlü aletlerinden biri. Bir mikroskopun bir biyolog için yaptığı şeyi bizim için yapıyor.” diye ekliyor Thierry Contini.
Taramada gözlenen uzak gökadalar gökyüzünde sadece küçük bir nokta şeklindeler, fakat VLT ile birlikte kullanılan SINFONI aygıtı[2] ile elde edilen yüksek görüntü kalitesi gökbilimcilerin gökadaların farklı kısımlarının nasıl hareket ettiklerini ve hangi maddelerden oluştuklarını bir gözlem haritası üzerinde görmelerini sağlıyor. Burada bazı sürprizler ortaya çıkıyor.
“Bana göre en büyük sürpriz gazlarının dönme hareketi yapmadığı çok sayıda gökadanın keşfedilmesi oldu. Bize yakın çevrede bu tür gökadalar gözlenmiyor. Şu anki teorilerin hiç biri bu cisimlerle ilgili bir tahmin yürütemiyor,” diyor ekibin üyelerinden Benoît Epinat.
“Ayrıca gözlediğimiz genç gökadaların çoğunun dış kısımlarında beklenmedik miktarda ağır element varlığı tespit ettik — bugün gökadalarda gördüklerimizin tam tersi bu” diye ekliyor Thirry Contini.
Araştırma ekibi gözlemlerini ancak yeni analiz etmeye başladı. Gelecekte VLT’nin yanısıra bu gökadaları ALMA gibi tesislerle de gözlemeyi planlıyorlar, böylece soğuk gazların yerlerini tespit edebilirler. Gelecekte ise Avrupa Aşırı Büyük Teleskopu bu tür çalışmaların erken Evrenin derinliklerine doğru genişletilmesinde oldukça önemli bir role sahip olabilir.
Notlar
[1] Gökyüzü taramasının adı MASSIV: VVDS’de SINFONI ile Kütle Üzerinden Tarama. VVDS ise VIMOS-VLT Derin Taraması. VIMOS, VLT tesisinde kullanılan Çoklu Nesnelerin Görünür Bölge Tayfölçeri olarak adlandırılan güçlü bir kamera ve tayfölçer. MASSIV taramasında gökadaları bulmak, uzaklıklarını ve diğer özelliklerini araştırmak için kullanıldı.
[2] SINFONI Yakın Kırmızı-Ötesinde Bütünleyici Alan Gözlemleri Tayfölçeri’dir. MASSIV taramasında kullanılan VLT üzerindeki bir aygıttır. SINFONI, görüntü kalitesini yükseltmek için uyarlamalı optik teknolojisini kullanan bir yakın kırmızı-ötesi (1.1-2.45 µm) bütünleyici alan tayfölçeridir.
ESO-Türkçe (Çeviri: Arif Solmaz-Çağ Üniversitesi, Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi)
