Ay’ın yörüngesindeki NASA’nın ikiz sondaları şimdiye kadar herhangi bir gök cismi için elde edilen en yüksek çözünürlüklü yüzey haritasını oluşturdu.
Harita NASA’nın GRAIL (Gravity Recovery and Interior Laboratory) adlı ikiz sondaları ile, Ay’ın daha önce görülmemiş ayrıntıları oluşturularak, bilimcilere Ay’ın iç yapısı ve bileşimi hakkında önemli bilgiler sunuyor. İki çamaşır makinesi boyutundaki uzay aracından gelen verilerle ayrıca Dünya ve Güneş Sistemi’ndeki diğer gezegenlerin nasıl oluştuğu ve geliştiği anlaşılabilecek.
Elde edilen ayrıntılı yüzey haritası, tektonik yapıları, volkanik yolla oluşmuş yüzey şekillerini, havzaları, çeşitli şekillere sahip krater merkezi ve duvarlarını daha önce görülmemiş özellikleriyle ortaya koyar. Veriler aynı zamanda Ay’ın kütle çekimi alanının güneş sistemindeki herhangi bir karasal gezegenin alanından farklı olduğunu gösteriyor.
Cambridge Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden Grail ekibi yöneticisi Maria Zuber: “Yerçekimi alanına yönelmiş değişiklikler gördüğümüzde bunu krater, sıradağlar gibi yüzey şekillerinin topografyasındaki değişimleri izleyerek eşleyebiliyoruz” diyor.
Zuber’e göre Ay’ın kütle çekimi alanı çarpışma kaydını tutmaktadır. Çarpışmaların etkisiyle oluşan kabuğun içlerine kadar uzanan derin çizgiler oluşur. Şimdiye kadar korunan bu çizgiler yardımıyla Ay’daki etkileşmeler ölçülebilir.
Sondalar Ay’ın kabuk yoğunluğunun beklenenden daha küçük olduğunu belirledi. Bu düşük yoğunluklu kabuk bilgisi aynı zamanda 1970’lerin başlarında gerçekleştirilen son Apollo Ay görevleri sırasında elde edilen bilgiyle de uyumludur.
Paris’ten Kase Enstitüsü Fizik Bölümü’nden Mark Wieczorek: “Yeni kabuk yoğunluğu verileri Ay’ın kabuğunun ortalama kabuğunun 10 ile 20 km arasında olduğunu ortaya çıkardı ki önceki tahmin 34 ile 43 km arasında bir kalınlığı öngörüyordu. Bu kalınlık Dünya’nın kabuk kalınlığına benzemektedir. Bu ise Güneş Sistemi’nin erken döneminde dev bir çarpışma sonucunda Dünya’dan kopan maddenin Ay’ı oluşturduğuna ilişkin modeli desteklemektedir” diyor.
Haritayı oluşturmak için Ay yörüngesine oturan sondaların yüzeye radyo dalgaları gönderilmesinden yararlanıldı. Yüzeydeki krater, dağlık alanlar, gizli kütleler gibi yapıların sondalara uzaklığı farklı olacağından gönderilen radyo dalgalarının yansıma süresini etkileyecektir.
Golden-Mines’deki Colorado Okulu’ndan Grail misafir bilimcisi Jeff Andrews-Hanna: “Önceki gözlemlerde ortaya çıkarılan küçük ve dar yapıların neler olduğunu belirlemek amacıyla kütle çekim alanından yararlandık. Veriler yüzeyde yüzlerce kilometre uzunluğa sahip doğrusal dağılımları belirledi. Bu dağılım yeraltında oldukça uzun ve dikey olarak yerleşmiş, katılaşmış magmanın varlığını gösterir. Bunlar Ay’ın tarihi hakkında bilgi saklarlar” diyor.
Grail’in harita görevi 30 Ağustos’ta başladı ve 17 Aralık’ta sona erecek. Sondalar görev sürelerinin bitimine doğru Ay’ın kutup noktalarına yoğunlaşacak.
Eylül 2011’de fırlatılan sondalar bir yarışma sonucunda adlandırıldı. İlköğretim öğrencileri arasında gerçekleştirilen yarışmada GRAIL A ve B sondaları, Ebb ve Flow olarak adlandırıldı. Ebb ve Flow sırasıyla 31 Aralık 2011 ve 1 Ocak 2012’de Ay’ın yaklaşık 55 km yüksekliğindeki yörüngesine yerleştirildi.
