NASA’nın Hubble Uzay Teleskopu ile son on üç yıldır yapılan gözlemler dev eliptik gökada M87’nin ortasındaki süper kütleli karadelikten çıkan sıcak gazın oluşturduğu 5000 ışık yılı uzunluğundaki jetle ilgili zaman atlamalı filmi gökbilimcilere önemli bilgiler sağladı.
Film gökbilimcilere aktif karadeliklerin gökada evrimi üzerindeki etkisini daha iyi anlamalarını sağlayacak. Bir karadeliğin kütle çekiminden kaçamadan içine çekilen maddeler, karadelik çevresinde bir yığılma diski oluşturur. Bu alandaki iyonlaşmış gazın manyetik alanla etkileşmesi ise çok yüksek hızlardan süper jetlerin doğmasına neden olduğu düşünülür.
Baltimore Uzay Teleskopu Bilim Enstitüsü’nden Eileen T. Meyer: “Orta kütleli karadelikler tüm büyük gökadaların en önemli öğeleridir. Bu karadeliklerin çoğunda aktif faz olduğu ve bu fazın gökada evriminde önemli pay sahibi olan güçlü jetler oluşturduğuna inanılır. Optik olarak gördüğümüz bu jetlerin ayrıntısı genel olarak gökada oluşumu ve karadelik fiziğiyle ilgili bilgiler sunar” diyor.
Hubble filmi plazma jet akımının sarmal bir şekilde hareket ettiğini gösterdi. Bu plazmanın hareketinin manyetik alandan dolayı olduğuna dair güçlü kanıtlar bulunmaktadır. Manyetik alanın karadeliğin çevresinde dolanan yığılma diskinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Manyetik alan görülememesine karşılık varlığı karadelikten dar bir koni boyunca uzanan jetlerden anlaşılmaktadır.
“Birkaç yıllık Hubble verisini inceleyerek nispeten yakın olan jet hakkında bilgi edindik. Birkaç yıllık verilerde uzak jetleri görmemizin nedeni ise çok hızlı hareket etmesidir” diyor.
Meyer jet üzerindeki çeşitli noktalarda manyetik alanın olası sarmal yapısı için kanıt buldu. M87’nin dış kısmında örneğin sarmal bir yol izleyen jetin parlak gaz içinden zikzak şeklinde yol izlediği görülüyor. Jet akımları çeşitli gaz kümeleri gibi görünmez yapı çevresinde döngü yaptığı görünmektedir. “Önceki gözlemlerde karadelik jetlerinin radyal ve zikzak hareketi arasındaki ayrım net değildi. Bu yüzden jetlerle ilgili ayrıntılı bilgiye ulaşamamıştık” diyor Meyer.
Yaklaşık 50 milyon ışık yılı uzaklıktaki M87 komşu Başak Kümesi’ndeki 2000 gökadadan biridir. Gökada canavarı karadelik birkaç milyar Güneş kütlesindedir.
Buna ek olarak Hubble verileri jetlerin zaman içinde karanlıkta kalan gazı aydınlatarak uzun bir dizge oluşturduğu görülmektedir.
Araştırma ekibi Hubble’ın Geniş alan Gezegen Kamerası 2 ve Gelişmiş Tarama Kamerası ile alınan verilerdan sekiz ay boyunca 400 gözlemi inceledi. Gözlem verileri 1995-2008 arasına aittir. Bunun yanısıra ekipteki bazı üyeler ise 20 yıldır M87’yi gözlemektedir. Meyer’in ekibi 20 ışık yılı genişliğindeki sıcak plazmanın özelliklerini ölçtü.
