Hubble Uzay Teleskopu’nu kullanan gökbilimciler komşu gökada Andromeda’yı saran gazın önceki ölçümlere göre altı kat daha büyük hacimli ve 1000 kat daha kütleli olduğunu belirlediler. Optik alanda görülmeyen halo, gökadanın bir milyon ışık yılı uzağına, yani Samanyolu ile Andromeda arasındaki uzaklığın yarısına kadar uzanıyor. Bu keşif görkemli dev sarmal gökadanın evrimini ve yapısını ortaya çıkararak benzer gökadalar hakkında da önemli bilgiler sunabilir.
ABD’deki Notre Dame Üniversitesi’nden Nicolas Lehner: “Halolar gökadaların gaz yapılarıdır. Haloların özellikleri ve büyüklüğü gökadaların oluşumlarında önemli rol oynayarak türünü belirlemektedir” diyor. Andromeda’nın kütlesinin yarısını oluşturan haloyu normal şartlarda görebilseydik, komşu gökada gökyüzünde Dolunay’ın 100 katı büyüklüğünde ya da bir kol uzaklığında tutulan basketbol topunun görülen büyüklüğü kadar alanı kaplardı.
Andromeda gökadası 2,5 milyon ışık yılı uzaktadır ve gökyüzünde çıplak gözle soluk iğ yapısı gibi görülür ve altı dolunay büyüklüğünde bir alanı kaplar. Gökbilimciler Andromeda’yı Samanyolu’nun ikizi olarak kabul etmektedir.
Andromeda’yı saran halo karanlık olduğundan, bu gazın arkasında parlayan cisimlerin parlaklık değişimleri ölçüldü. Bu olay bir havuzun dibinde parlayan ışığın şiddetindeki gözlenen anlık değişimi andırır. Bu çalışma için en ideal cisimler uzaklardaki kuasarlardır. Gökbilimciler 18 kuasarı hedefleyerek verileri topladı. Sonuçlar Astrophysical Journal’ın 4 Mayıs 2015 sayısında yayınlandı.
Hubble Kozmik Kökenli Tayfçekeri ile daha önce 44 uzak gökadanın haleleri belirlenmişti. Ancak benzer bir haleye komşu gökadalarda rastlanmamıştı. Önceki çalışmalarda bulunan halelerden sadece bir kuasardakinin büyüklüğü yine ondan uzakta yer alan başka bir cisme odaklanarak tespit edilebilmişti.
Notre Dame’dan J. Christopher Howk: “Kuasarlardan yayılan ışığın bir kısmı halodaki gaz tarafından emilir ve sadece çok küçük dalga boyu aralığındaki ışıma Hubble’a ulaşır. Fark edilen parlaklıktaki değişimler ölçülerek halodaki gazın büyüklüğü hakkında bilgi edinilebilir” diyor.
Araştırmacılar kuasardan gelen morötesi ışığı incelemek için Hubble’ın benzersiz yeteneğini kullandı. Yer merkezli bir teleskop ile benzer bir gözlem yapmak zordur. Çünkü bu ışık atmosfer tarafından emilir. Ekip çalışma için gerekli veriyi 5 yılda oluşturdu. Hubble’ın diğer çalışmalarda elde edilen Andromeda yönündeki uzak kuasar gözlem verilerinden de yararlanıldı.
Ama bu dev halo nereden geldi? Bilgisayar benzetimleri halonun Andromeda ile birlikte oluştuğunu gösteriyor. Ekip ayrıca halonun gökadadaki süpernova patlamalarıyla hidrojen ve helyumdan daha ağır unsurlarla da zenginleştiğini gösterdi. Andromeda bu yolla yıldızlarındaki ağır elementlerin neredeyse yarısını 200.000 ışık yılı çapındaki diskinin dışına atmıştır.
Bu sonuç kendi gökadamız için ne anlama geliyor? Samanyolu içinde yaşadığımızdan benzer bir gözlemi yaparak, gökadamızı saran bir halo olup olmadığını belirlemek mümkün değil. Eğer Samanyolu’nda da Andromeda’daki gibi dev bir halo varsa, bunlar birbirine değiyor olabilir. Bu da iki gökadanın çarpışmasından çok daha önce halolar arasında etkileşimin başladığını gösterir. Hubble gözlemleri Andromeda ve Samanyolu yaklaşık 4 milyar yıl sonra birleşerek dev eliptik gökada oluşturacağını gösteriyor.
