ESO’nun Şili’de bulunan Paranal Gözlemevi’ndeki Çok Büyük Teleskop’u (VLT) ile alınan bu yeni görüntülerde altı olağanüstü sarmal gökada görülmektedir. HAWK-I kamerasının etkileyici gücü kullanılarak kızılötesi ışıkta çekilen görüntüler, gökbilimcilere gökadalardaki dikkat çekici sarmal şekillerin nasıl oluştukları ve evrimleştiklerini anlamaları konusunda yardımcı olacak.
HAWK-I [1] ESO’nun Çok Büyük Teleskop’u (VLT) üzerinde bulunan en yeni ve en güçlü kameralardan biridir. Gökadaların sarmal kollarındaki engelleyici tozların çoğunun, kameranın algılayıcılarına şeffaf hale geldiği kızılötesi ışığa duyarlıdır. Öncekiyle karşılaştırıldığında, VLT’nin halen sıkça kullanılan ISAAC kızılötesi kamerasına göre on altı kat fazla piksel sayısı ve daha yeni teknolojisiyle bir fotoğrafta gökyüzünün çok daha büyük bir alanını görüntüleyebilen HAWK-I kamerası sönük kızılötesi ışınıma daha duyarlıdır [2]. Gökadalardaki parıldayan gaz ve tozun yanıltıcı etkilerini ortadan kaldırabildiği için sarmal kolları oluşturan çok sayıdaki yıldızın araştırılması için idealdir.
Altı gökada ESO’dan Prebn Grosbøl yönetimindeki sarmal yapı araştırmasının bir parçasıdır. Elde edilen veriler bu sistemlerdeki mükemmel sarmal şekillerin içinde oluşan yıldızlara ilişkin karmaşık ve fark edilmeyen süreçlerin anlaşılmasında yardımcı olacaktır.
İlk görüntü, devasa iki kolun hâkim olduğu 60-70 ışık-yılı uzaklıkta bulunan sarmal gökada NGC 5247’yi göstermektedir. Gökada yeryüzünden tam karşıdan görülmektedir, bu şekilde gökadanın fırıldak şeklindeki yapısının mükemmel bir görüntüsü elde edilmektedir. Burçlar takımyıldızlarından Başak (Virgo) içinde yer almaktadır.
İkinci görüntüdeki gökada 18. yy’da keşfedilen ve NGC 4321 olarak ta bilinen Messier 100’dür. “Muhteşem tasarım”a sahip – göze çarpan ve iyi tanımlanış- sarmal bir gökada türüne güzel bir örnektir. Yeryüzünden 55 milyon ışık-yılı uzaklıkta yer alan ve Berenis’in Saçı (Coma Berenices, eski Mısır kraliçesi Benerice II’den sonra isimlendirilmiştir) takımyıldızı içerisinde bulunan Messier 100, Virgo gökadalar kümesinin bir parçasıdır.
NGC 1300’e ait olan üçüncü görüntü, kolları, olağanüstü göze çarpan merkez çubuğun sonuna kadar uzandığı sarmal bir gökadayı göstermektedir. 65 milyon ışık yılı uzaklıkta, Irmak (Eridanus) takımyıldızı içinde bulunmakta ve çubuklu gökadaların ilk örneği olarak nitelendirilmektedir.
Dördüncü görüntüdeki sarmal gökada yaklaşık 75 milyon ışık-yılı uzaklıkta Başak (Virgo) takımyıldızında bulunan NGC 4030’dur. 2007 yılında Japon astronot Takao Doi aynı zamanda amatör bir astronom olarak bu gökadada patlayan – kısa sürede bulunduğu gökada kadar parlak olan – bir süpernova bulmuştur.
Beşinci görüntü, NGC 2997, yaklaşık 30 milyon ışık-yılı uzaklıkta Pompa (Antlia) takımyıldızında bulunan bir sarmal gökadaya aittir. NGC 2997 aynı adlı Yerel Süperküme’deki gökadalar grubunun en parlak üyesidir. Samanyolu’nun da üyesi olduğu bizim Yerel Grubumuz da Yerel Süperkümenin bir parçasıdır.
Sonuncu fakat aynı zamanda önemli NGC 1232, 65 milyon ışık-yılı uzaklıkta Irmak (Eridanus) takımyıldızında bulunan güzel bir gökadadır. Gökada çubuklu ve çubuksuz gökada arasında bir yerde orta dereceli sarmal gökada olarak sınıflandırılmaktadır. Bu gökadanın ve yoldaşı NGC 1232’nin görünür ışıktaki bir görüntüsü VLT’nin ilk ürünlerinden birisiydi (eso9845). Şimdi HAWK-I NGC 1232’ye, yakın kızılötesi dalgaboylarında başka şekilde görüntülemek için tekrar döndürüldü.
Bu gökadalar galerisinin açıkça ifade ettiği şey, HAWK-I’in bu altı parlak gökadanın sarmal yapılarını oldukça detaylı olarak görmemizi sağladığı ve bunun da sadece kızılötesinde gözlem yapılarak mümkün olduğunu göstermesidir.
Notlar
[1]: HAWK-I Yüksek Kesinlikte Geniş Alan K-bandı Görüntüleyicisi anlamına gelmektedir. Kamera hakkında ayrıntılı teknik bilgi daha önce yayınlanan bir basın bülteninde bulunabilir (eso0736).
[2]: VLT üzerindeki aygıtlara ait ayrıntılı bilgiler şu adreste bulunabilir: http://www.eso.org/public/teles-instr/vlt/vlt-instr.html
Kaynak ve gökadaların bağımsız görüntüleri için: ESO-Türkçe (Çeviri: Arif Solmaz)
