NASA’nın uzun süredir görevde bulunan araçları bulunuyor. Gezgin’ler (Voyager) buna verilecek en güzel örnektir. 1970’lerde inşası başlayan araçlarla dış gezegenlerin keşfedilmesi amaçlanıyordu. Şu anda ise bu amacın çok daha ötesine geçen araçlar Dünya’dan 9 milyar km uzaklıkta bulunuyorlar. Bu araçlara Pioneer 10 ve 11, Ulysses, Yıldız tozu-NEXT (Stardust-NEXT), Derin Darbe (Deep Impact) eklenebilir. Hepsi muhteşem bir mühendislik harikası ile yapılan bu tür araçların inşası günümüzde sıradan olmuştur.
Başarının zirveye ulaştığı araçlardan birini de selamlamanın zamanı geldi: Tebrikler Spirit.
Jet İticileri Laboratuarı’ndan Mars gezginleri projesi yöneticisi John Callas: “Son 7 yıl NASA tarihinde alışılmadık ilklere imza attı. Ancak şimdi ona teşekkür ve elveda demenin zamanı sanırım geldi” diyor.
Spirit’ten son bir yılda sinyal alınamadı. 25 Mayıs 2011’de ekip son bir girişimde daha bulunarak araca bir sinyal daha gönderdi.
Sorun Nisan 2009’da aracın pudra inceliğindeki bir kum tabakasına saplanmasıyla başladı. Kum tabakasının üzerindeki sağlam sanılan kabuk kırılınca araç “truva atı misali” kabuğun altındaki kuma saplandı. Spirit enerji gereksinimi sağladığı güneşi panellerini de uygun açıya bu nedenle çeviremeyince yeterli güneş ışığı alamadı. Bu sorunlara bir de kış mevsiminin başlaması eklenince aracın tüm enerjisinin tükenmemesi için uyku moduna alındı.
“Spirit’in olduğu yerde sıcaklık Dünya’daki herhangi bir yerde rastlanmayan kadar soğuk –130 C dereceye kadar düştü. Aracın iç elektronik donanımı ve kriştik sistemler için elektrik gerekli olduğundan ve bu gücü sağlayamadığından Spirit uykuya daldı” diyor Callas.
Ancak NASA araçla yeniden iletişim kurabilmek için tüm seçenekleri denedi. Araçla Derin Uzay Ağı antenleri ve iki Mars yörünge aracıyla bağlantı kurulmasına çalışıldı. Ancak başarısız oldu. Hiç kimse araçta bir hasar olduğunu söyleyemez ancak mühendisler artık uykuya dalan araçla iletişim kurmanın çok zor olduğunu belirtiyor.
Spirit sadece üç aylık bir görev için 4 Ocak 2004’te Mars’a indirildi. Araç hızla kendisine yüklenen görevleri başarıyla yerine getirdikten sonra 6 yıl daha ek görevlerde bulundu, yaklaşık 8 km yol kat etti. Birkaç büyük krater keşfetti, binlerce kayayı inceledi, toprağın içindeki mineralleri saptadı, Mars’ın toz fırtınalarının fotoğraflarını yolladı ve gün batımlarını görüntüledi. Mars’ın uydularını gözledi ve ilk kez bir başka gezegende gökyüzünün nasıl göründüğünü iletti.
Callas Spirit’in en önemli keşiflerini şu şekilde sıralıyor:
1. Eski sıcak su kaynaklarının kanıtı: Bu Spirit’in bir tekerinin arızalanması sonucu keşfedildi. Aracın sağ ön tekeri göreve başlamasından iki yıl sonra hareket yeteneğini kaybetti ve Spirit bu nedenle hareketi süresince bu tekeri sürüklemek zorunda kaldı. Tekerin sürüklenmesi sonucu toprakta termal sistemler tarafından oluşturduğu bilinen amorf silise rastlandı. Anlaşılan Mars’ta bir zamanlar ışık su ve bunu ısıtan bir enerji vardı. Bu keşfi aslında arızalı tekere borçluyuz.
2. Kalın atmosferin kanıtı “tatlı” su: Bugün Mars’ta atmosferin çoğu yaşamı destekleyemeyecek kadar ince olduğunu biliyoruz. Komançi kaya çıkıntısında karbon olduğunu bulan Spirit atmosferin her zaman böyle olmadığına ilişkin en sağlam kanıtı da getirmiş oldu.
Callas: “Spirit toprağın üstündeki suyun hızla buharlaşmasını engelleyen kalın atmosfer varlığının kanıtını karbonatla buldu. Üstelik karbonatın kimyası Mars’taki suyun asidik olmadığını gösteriyor. Yaşam milyarlarca yıl önce burada yeşerebilirdi” diyor.
3. Aktif bir su döngüsü: Spirit’in tekerleri sıkıştığı yerde sülfatı ortaya çıkardı. “Bu minerallerin bir milyon yıl önce su ile temasının olduğu sonucunu çıkardık” diyor Callas. Jeolojik açıdan bu süre çok yakın bir dönemi işaret ettiğinden, Mars’ta su döngüsü olduğu düşünüldü.
Bu keşiflerden sadece biri bile 1990’larda büyük başarı olarak kabul edilirdi.
Bu arada Spirit’in ikizi Opportunity ise hala görevini sürdürüyor.
“Sağlığı yerinde. Araç kızıl gezegene indiği 2004 yılından bu yana 30 km yol aldı. Böyle bir durum hayal bile edilemezdi ve araç hizmetinde yeni bir yılı daha bitirebilir” diyor Callas.
Mars gezmek için tehlikeli bir yerdir. Herhangi bir anda ortaya çıkabilecek bir kum çukuru ya da toz fırtınası Opportunity’nin başını derde sokabilir.
Böylesi kaçınılmaz bir durum olduğunda ise Mars üzerinde fazladan görev yapmış Spirit ve Opportunity birer anıt olarak kalacak.
Allah bir gün bu uzay ajansı(NASA) gibi bir kurumu bizim ülkemize de nasip eder inşallah. Artık TÜRK UZAY KURUMU’nun kurmak için ne bekliyoruz aklım almıyor.
Aslında uzay ajansımız kuruldu. Yakında da tüm hızıyla çalışmalara başlar: TÜBİTAK Uzay Teknolojileri Araştırma Enstitüsü