Yıldızların yaşam döngüleri vardır. Uzayda toz ve gaz parçaları yoğunlaşıp birbirinin üzerine çöküp ısındığında doğarlar. Oluşan yıldızlar milyonlarca ile milyarlarca yıl boyunca yanarlar ve sonra ölürler. Öldüklerinde rüzgârlarında oluşan parçacıkları uzaya fırlatırlar ve bu yıldız tozu parçalarından yeni gezegenler ve uyduları, göktaşları ile birlikte yeni yıldızlar oluşur. Gökbilimciler bu oluşumları uzayda keşfedip dikkatle izlerler. Ancak yeni bir keşif bazen aradığınızın çok daha yakınınızda olabileceğini gösterdi.
Elli yıl önce Avustralya’ya düşen bir meteorda 5-7 milyar yıl önce oluşmuş, Dünya’da şimdiye kadar görülen en eski yıldız maddesi keşfedildi.
Bir yıldızdan kopup uzaya saçılarak soğuyan parçalara yıldız tozu adı verilir. Bu yıldız tozları bir meteor içinde sıkışıp milyarlarca yıl boyunca orada kalabilir. Bunlar Güneş Sisteminden önceki zamanda neler olup bittiği hakkında ipuçları taşırlar.
Ancak bu tür antik tanecikleri bulmak zordur. Oldukça ender bulunurlar. Bu taneciklere Dünya’ya düşen meteorların sadece yüzde beşinde rastlanır. Ancak 1969 yılında Avustralya’ya düşen Murchison göktaşında antik taneciklerden bol miktarda bulunmaktadır. Bu çalışma için göktaşındaki parçalar yaklaşık 30 yıl önce izole edilmişti.
İzole edilen parçacıklar toz haline getirilip geride sadece antik olanların kalması için asitle çözdürüldü. Araştırmacılar bu olayı iğneyi bulmak için samanlığı yakmaya benzetmektedirler.
Antik toz ortaya çıktıktan sonra bunun ne tür bir yıldıza ait olduğunu ve kaç yaşında olduğunu saptarlar. Burada kullanılan temel yöntem katı maddeyle etkileşime giren kozmik ışınların yeni elementler oluşturma sürecidir. Işınlar maddeyle ne kadar uzun süre etkileşimde kalırsa o kadar yeni element oluşur. Sabit hızla yağan bir yağmur altında kovada biriken suya bakarak yağmurun ne kadar süreyle yağdığını kestirebilirsiniz. Kozmik ışın süreci de buna benzer.
Araştırmacılar örneklerin bir kısmının 4.6-4.9 milyar yıl yaşında olduğunu belirlerken bir kısmının ise 5.5 milyar yıldan daha yaşlı olduğunu ölçtüler. Hatırlatmak gerekirse Güneş 4.6 ve Dünya 4.5 milyar yıl yaşındadır.
Taneciklerin yaşına bakarak bebek yıldızın 7 milyar yıl önce patladığı sonucuna ulaşılabilir. Bu patlamanın etkisiyle buluttan fırlayan madde başka yıldız oluşumlarına dağılmış. Bunlardan biri de Güneş.
Geçmişte gökadamızda yıldız oluşum sayısı bugüne oranla daha yüksekti. Oluşumlarla birlikte etrafa dağılan madde başka sistemlere dalarak onların maddesiyle karışmaktadır. Göktaşı içindeki bu toz yıldızdan alınan bir örnek gibidir. Dünya’da gördüğümüz insan dahil, canlı ya da cansız herşey aslında bu yıldız tozu gibi geçmiş yıldızlardan dağılan maddenin ürünleridir.
Meraklısına makale adresi:
Philipp R. Heck, Jennika Greer, Levke Kööp, Reto Trappitsch, Frank Gyngard, Henner Busemann, Colin Maden, Janaína N. Ávila, Andrew M. Davis, Rainer Wieler. Lifetimes of interstellar dust from cosmic ray exposure ages of presolar silicon carbide. Proceedings of the National Academy of Sciences, Jan. 13, 2020; DOI: 10.1073/pnas.1904573117
Görsel telif hakkı: © Vadimsadovski / Adobe Stock
