ESA’nın Herschel Gözlemevi altdev (subgiants) bir yıldızın çevresindeki toz diskini görüntüledi.
Güneş benzeri yıldızlar çekirdeklerindeki hidrojeni milyarlarca yıl yaktıktan sonra yakıtını tüketir ve şişmeye başlar. Yıldız kırmızı dev haline gelmeden önce bir altdeve dönüşür.
‘Emekli’ yıldız çevresindeki gezegenler, asteroitler ve kuyrukluyıldızlar olası kuşaklar içinde hâlâ hayatta olabilir ama bunların geçirdiği değişimleri belirlemek için daha fazla gözlem yapmak gerekir. Bu da asteroit ve kuyrukluyıldızların çarpışmalarıyla oluşan toz diskinin taranması demektir.
Herschel uzay gözlemevinin uzak kızılötesi algılama yeteneğiyle gökbilimciler Kuzeytacı takımyıldızındaki Kappa Kuzeytacı (Kappa Coronae Borealis) yıldızının çevresindeki parlak ışımayı gözleyerek tozlu kalıntı diskinin varlığını ortaya çıkardı.
Kütlesi Güneş kütlesinin 1,5 katından fazla olan 2,5 milyar yıl yaşındaki yıldız, 100 ışık yılı uzaklıkta yer alıyor.
Yer merkezli teleskoplarla Güneş Sistemi’ndeki Asteroit Kuşağı’nın Güneş’e olan uzaklığının iki katı kadar olan bölgede Jüpiter benzeri dev bir gaz gezegeni olduğu biliniyor. Sistemde ikinci bir gezegenin izleri olmasına karşılık henüz varlığı netleşmemiştir.
Herschel’in gözlemi altdev yıldızların çevresinde gezegen sistemlerinin olabileceğini gösterdiği gibi aynı zamanda bu yıldızın gezegeni ve diskin üzerinde çalışma olanağı da sağlar.
Fransa’daki Planétologie et d’Astrophysique de Grenoble Enstitüsü’nden Amy Bonsor: “Bir kalıntı diski ve bir ya da daha fazla gezegene sahip ilk ’emekli yıldızı bulduk” diyor.
“Disk bozulmadan önce yıldız ömrünü tamamlamıştır. Güneş’in doğumundan 600 milyon sonra oluşan kalıntı diskinden farklı olarak buradaki disk, yıldız doğumunun hemen ardından oluşmuştur.”
Dr. Bonsor ve ekibi, gözlemlere göre Kappa Kuzeytacı yıldızı ve olası gezegenlerinin yer aldığı sisteme ilişkin üç model öneriyor.
İlk modele göre yıldızdan 20 ile 220 AB (1 AB ya da Astronomi birimi Dünya ile Güneş uzaklığıdır) kadar uzanan bir toz kuşağı bulunuyor.
Buna karşılık Güneş Sistemi’ndeki buzlu kalıntı diski olan Kuiper Kuşağı Güneş’ten 30 ile 50 AB kadar uzaklıktaki alanı kaplar.
Bu modele göre gezegenlerden biri yıldızdan 7 AB’den daha uzakta dönerken çekim etkisiyle diskin iç kenarını etkileyebilir.
Diğer modelde yıldızdan 70-80 AB kadar uzaklıktaki diskin içinde toz üretiminin maksimum olduğu gösteriliyor.
Bir başka ilginç modelde ise yıldızdan 40 ile 165 AB uzaklıkta iki dar toz diskinin olduğu düşünülüyor. Bu durumda sistemdeki gezegen, küçük bir kahverengi cüce boyutlarında ve yaklaşık 7 AB ile 70 AB arasındaki uzaklıklar arasında yani iki toz kuşağı arası bölgededir.
“Oldukça bilinmeyenle dolu ve merak uyandırıcı bir sistem: Bir gezegen ya da iki gezegenli sistemde ya geniş disk bulunuyor ya da ikiye ayrılmış diskin arasında bir kahverengi cüce bulunuyor” diyor Dr. Bonsor.
İlk kez bir altdev yıldızın çevresinde kalıntı diski ve gezegenler olduğu keşfedildi. Bunun için Kappa Kuzeytacı’nın ilginç bir örnek olduğunun anlaşılması için daha fazla gözleme gerek duyuluyor.
ESA’nın Herschel projesi bilimcisi Göran Pilbratt: “Herschel’in duyarlı uzak kızılötesi yeteneği ve zengin veri dökümü başka altdev yıldızlar çevresinde de tozlu disklerin olabileceğini işaret ediyor. Bunlar üzeirnde daha fazla çalışmak olası gezegenlerini ortaya çıkaracaktır” diyor.
Gözlemler Herschel Fotodetektör Dizisi Kamera ve Tayfölçeri kullanılarak 100 mikron ve 160 mikron ile gerçekleşti.
