NASA’nın Chandra X-Işını Gözlemevi 12,4 milyar ışık yılı uzaklıktaki büyük bir karadelikten yayılan jetleri tespit etti. Şimdiye kadar keşfedilen en uzak noktaki jet akımı gökbilimcilere erken evrendeki karadeliklerin büyümesi hakkında bilgi sağlıyor.
Jet, GB 1428+4217 ya da kısaca GB 1428 gökcismi tarafından üretiliyor. Gökadaların merkezlerindeki dev karadelikler müthiş bir hızla jetler üretebilir. Karadeliğin yakınına kadar sokulan madde, yüksek enerjili parçacıklar oluşturur ve karadeliğin onu fırlatmasıyla yaklaşık ışık hızında yayılan ışımaya neden olur. Bu parçacık demetlerinin ürettiği ışıma jetleri, manyetik alanlar ya da ortamdaki fotonlarla etkileşme sayesinde gerçekleşir.
Washington’daki Donanma Araştırma Laboratuarı’nda çalışan Ulusal Bilimler Akademisi bilimcisi Teddy Cheung: “Bu sadece bir rekor değil, aynı zamanda erken evrende gördüğümüz çok az X-ışını jetlerinden biri olduğu için heyecanlıyız” diyor.
Jet elektronlar Büyük Patlama’dan (Big Bang) geriye kalan foton denizinin içinden süzülüp gelir. Kozmik mikrodalga arka alan fotonları ile hızlı hareket eden bir elektron çarpıştığında fotona X-ışını bandı içinde enerji aktarabilir.
Japonya Kanagawa’daki Japon Uzay Araştırma Ajansı’ndan Lukasz Stawarz: “Diğer etkilerin yanısıra X-ışınları jetlerinin parlaklığı, elektronların karadelikten ne kadar hızla ayrıldığına bağlıdır. Büyük Patlama’nın ardından oluşan GB 1428 gibi gökadalardaki süper kütleli karadeliklerin keşfi, çevremizdeki ortamın oluşumu hakkında birşeyler söyler.
Evren yaklaşık 1,3 milyar yıl yaşında iken kozmik arka alan ışıması bugünkünden bin kat daha yoğun olduğundan bir gökcisminin parlaklığı bugünkü değerin % 10’u mertebesindeydi. Bu jet ise uzaklık nedeniyle kararan uzayın arasından çok parlak bir şekilde kendini gösterir.
Cambridge’deki Harvard-Smithsonian Astrofizik Merkezi’nden Aneta Siemiginowska: “Cisim evrende bir amplifikatör gibi davrandığından kısa pozlama ile onu görebildik. Yeryüzünden çok uzakta olan GB 1428 gibi gökadalardaki önemli fiziksel süreçler gözden kaçabilir” diyor.
Gökbilimciler manyetik alan çizgileri çevresinde sarmal çizerek uzaklaşan elektronların, kozmik arka alan ışımayı arttırdığını öne sürüyor.
GB 1428 jetlerini keşfeden ekip daha önce de, 12,2 milyar ışık yılı uzaklıkta ve 12 milyar ışık yılı uzaklıkta iki X-ışını jet kaynağı keşfetmişti. GB 1428 benzeri bir kaynak da Ulusal Bilim Kurumu’nun (NSF) Çok Büyük Dizi (VLA) yardımıyla radyo dalgaları ile tespit edildi.
Uzaktaki bu üç gökadadan yayılan X-ışını jetleri daha yakında görülenlerden biraz daha yavaş gibi görünüyor. Bu ise, karadeliklerden uzaklaşırken çevresel etkilerle jetlerin enerjisi ve dolayısıyla hızlarının azalmasıyla mümkün olabilir.
Araştırmacılar GB 1428’in jet uzunluğunun en az 230 000 ışık yılı ya da Samanyolu Gökadası’nın yaklaşık iki katı çapında olduğunu düşünüyor. Bu jet, sadece Chandra ve VLA verilerinin kuasarın bir kısmında gördükleridir. Daha önceki verilerle birlikte düşünüldüğünde bu jetlerin bize doğru hareketlendiğini gösterir. Bu ise jet için X-ışını ve radyo sinyallerinin artmasına ve muhtemelen ters yönde jet akımının azalmasına neden olacaktır.
GB 1428 gözlemleri daha ayrıntılı birşekilde Dünya’nın çeşitli yerlerine dağılmış bulunan radyo teleskoplarla alındı. Bunlar gözlenen X-ışını jetiyle aynı yöne sahip, yaklaşık 1900 ışık yılı uzunluğundaki daha küçük bir jetin varlığını ortaya koydu.
