NASA’nın Chandra X-Işını Gözlemevi verilerini kullanan gökbilimciler şimdiye kadar görülmüş en parlak ve en büyük X-Işını halka setini keşfetti. Bir nötron yıldızından kaynaklanan bu yoğun parlamayla üretilmiş olağanüstü halkalar, gökbilimcilere Samanyolu içinde benzer özellikteki yıldızları anlamak için ender bir fırsat sunmaktadır.
Pergel X-1 olarak adlandırılan halkalar, bir çift yıldız sistemindeki büyük ve yoğun bir yıldızın süpernova patlaması sonrasında oluştu. Nötron yıldızı başki bir büyük yıldız ile bilikte kalın gaz ve toz bulutu örtüsü arkasında gizlenmektedir. Pergel X-1 aynı zamanda yüksek enerjili parçacıklar yayan güçlü jet kaynağıdır.
Wisconsin Üniversitesi’nden Sebastian Heinz: “Astronomide uzaklıkları doğru belirlemek gerçekten zordur ve bunu sağlayan birkaç yöntem bulunmaktadır. Doğru konum belirlemek için üçlü sonar kullanılmasında olduğu gibi biz Pergel X-1’den yayılan X-ışınlarını kullanabiliriz” diyor.
Pergel X-1’den yayılan ışık ölçüldüğünde Dünya’ya 30.700 ışık yılı uzakta olduğu anlaşılmaktadır. Bu uzaklık ölçümü için alınan sinyalleri çok hassas olarak algılayacak Chandra gibi gelişmiş teleskoplar gereklidir.
Araştırmacılar 2013 yılında Dünya üzerinde farklı açılarda zaman gecikmeli gözlenen Pergel X-1 ışınları bir ile üç ay süresince oluşturduğu halkalar izlendi.
Chandra verileri daha önce toz bulutlarını gözleyen Avustralya’daki Mopra radyo teleskopu verileriyle karşılaştırılınca her halkanın farklı toz bulutundan oluştuğunu işaret eden X-ışınları yaydığı ortaya çıktı. Radyo verileri halkaları birbirinden ayırırken X-ışını verileri Pergel X-1’in konumunu belirler. Tüm radyo verileri ile halka analizi araştırmacıların Pergel X-1’in Dünya’ya uzaklığını hesaplamak için basit geometri kullanmasına olanak verir.
Avustralya’daki New South Üniversitesi’nden Michael Burton: “Bu sisteme ‘Yüzüklerin Efendisi’ diyoruz ama bu adlandırmanın Sauron ile ilgisi yoktur. Chandra X-ışını ve Mopra radyo görüntülerinin birlikteliği astronomi açısından güzel bir çalışmayla sonuçlandı” diyor.
Yeni uzaklık hesabında Pergel X-1’in parlaklığının defalarca değiştiği, önemli eşiği geçtiği ve sanılandan daha parlak olduğu görüldü. Bu da ışınım nedeniyle oluşan dış basıncın kütle çekimiyle dengelendiği anlamına gelir. Bu davranış genellikle nötron yıldızı ya da karadelik içeren sistemlerde görülür.
Araştırmacılar ayrıca sistemin yüksek enerjili parçacıkların oluşturduğu jet hızının ışık hızının en az % 99,9’u olduğu belirlendi. Bu yüksek hız genellikle karadeliklerle ilişkilendirilir.
New South Üniversitesi’nden Catherine Braiding: “Pergel X-1 bazen nötron yıldızı bazen karadelik gibi davranıyor. Böylesi karışık özellikler gösteren sıradışı cismi gözlemek çok önemlidir” diyor.
Pergel X-1’in 2500 ışık yılı önce X-ışını kaynağı haline geldiği düşünülüyor. Bu da Pergel X-1’i bilinen en genç X-ışını ikilisi yapar. Chandra’nın yeni verileri gökadamızın yapısına ait değerli veriler sunarak Pergel X-1 ve aramızdaki toz bulutunun üç boyutlu haritasını yapmamızı sağlar.
