Haumea’da da Halka Bulundu

İçinde Türk gökbilimcilerinin de bulunduğu bir grup araştırmacı son derece ilginç ve ezber bozan bir keşfe imza attı: Haumea’da da halka var.

Neptün yörüngesinin ötesinde buz ve kayalardan oluşan bir kuşak bulunur. Bu ilginç kuşakta dört cüce gezegen öne çıkar: Pluto, Eris, Makemake ve Haumea. Bu bölge az bilindiği için gökbilimcilerin her zaman ilgisini çekmiştir. Yeni bir çalışma buradaki cüce gezegenlerden Haumea çevresinde bir halka olduğunu ortaya çıkardı.

Neptün ötesindeki cisimler küçük boyutlu, düşük parlaklıklı ve bizden çok ama çok uzakta olmaları nedeniyle incelenmeleri zordur. Ancak bu cisimlerden biri, bir yıldızın önünden geçerken gözlenirse (bir nevi küçük tutulma) önemli bilgiler edinilebilir. Bu yöntemle cismin ana fiziksel özellikleri (boyut, şekil ve yoğunluğu) belirlenebilir. Yöntem şimdiye kadar Pluto, Eris ve Makemake cüce gezegenlerinde başarıyla uygulandı.

Endülüs Astrofizik Merkezinden (Astrophysics of Andalusia (IAA-CSIC)) José Luis Ortiz: “Haumea 21 Ocak 2017’de bir yıldızın önünden geçecekti. Bu nedenle toplam on iki teleskopla gözlem gerçekleşti. Böylece Haumea’nın boyutunu, şeklini çok daha yüksek bir hassasiyetle ölçebildik. Önceki verilere göre daha az yoğun ve yüzeyinin daha az yansıtıcı olduğunu da fark ettik” diyor.

Haumea ilginç bir cisimdir. Güneş çevresindeki turunu 284 yılda tamamlar (Dünya’ya göre Güneş’ten 50 kat daha uzaktadır). Çevresinde ise 3,9 saatte bir tur atar ki bu oldukça uzun süredir. Güneş Sisteminde yüz kilometreden büyük cisimlerin kendi çevrelerindeki dönüş süresi bundan daha kısadır. Haumea’nın dönme hızı bir ragbi topunun dönüşü gibidir. Kısa süre önce yayınlanan veriler Haumea’nın eliptik şeklinin büyük ekseni 2320 km’dir ki bu Pluto ile hemen hemen eşit uzunluktur. Ancak Pluto’da var olan ince atmosfer burada bulunmamaktadır.

Halkalı ilk Neptün-ötesi cisim

Keşif ekibinden Pablo Santos-Sanz: “En ilginç keşiflerden biri de Haumea’nın çevresinde halka olmasıdır. Birkaç yıl önce dev gezegenlerin çevresindeki halkaları incelerdik. Neptün çevresinde halkanın olduğunun anlaşılması büyük bir sürprizdi” diyor.

Yıldız parlaklık değişimi verilerine göre Haumea’nın halkası ekvatoral düzlem boyunca uzanmaktadır ve cüce gezegenin dönüşüne göre 3:1 oranında rezonansa sahiptir. Halka gezegenin dönüşüne göre üç kat daha yavaş hareket etmektedir.

Ortiz: “Halkanın oluşumu için farklı açıklamalar bulunmaktadır. Buna göre bir çarpışma sonucu ya da Haumea’nın dönme hızından dolayı yüzeyinden kopan parçalarla oluşmuş olabilir” diyor. Keşif daha çok cismin de benzer halka yapısına sahip olabileceği anlamına gelmektedir.

Çalışmada yer alan gökbilimcilerimiz: O. Unsalan, E. Sonbas, N. Karaman, O. Erece, D. T. Köseoğlu, T. Özışık, S. Kalkan, Y. Guney, O. Satır, C. Yesilyaprak, C. Puskullu, A. Kabas, O. Demircan.

Meraklısına makale adresi: http://dx.doi.org/10.1038/nature24051

Science Daily