İki yıl süreyle Güneş’i gözleyecek olan NASA’nın IRIS (Interface Region Imaging Spectrograph) uydusundan ilk görüntüler geldi. Asıl adı Arayüz Bölge Görüntüleme Tayfçekeri olan IRIS uydusu 17 Temmuz’da yolladığı görüntüler paylaşıldı. Uzay aracının teleskop penceresi Güneş’in atmosferinin gizemli iç katmanlarını görmek için açıldı. Elde edilen görüntü küçük bir bölgenin daha önce elde edilmemiş derecede ayrıntılı, net ve açık görüntüsünü elde etti.
NASA’nın Goddard Uzay uçuş Merkezi’nden IRIS görevi bilimcilerinden Adrian Daw: “IRIS ile gelen görüntüler Güneş atmosferinin alt katmanlarında neler döndüğünü anlamamızda yardımcı olacak. Bunu anlamak için önümüze her zaman yeni ve daha önce görülmemiş kalitede veriler geliyor ve bu yeni teknolojik araçlar üretme potansiyelimiz yanında yeni sürprizleri de getirebiliyor” diyor.
IRIS yolladığı ilk görüntülerde, birbirinden sadece birkaç yüz kilometre uzakta olan komşu döngüler arasındaki büyük yoğunluk ve sıcaklık farkı ile daha önce görülmemiş kadar ince, ipliksi yapıların çok sayıda olduğunu gösterdi. Görüntülerde ayrıca enerjinin bölgeye nasıl taşınıp emildiğine yönelik ipuçları da hızla parlayan ve sönen noktalarla geliyor.
IRIS’in arayüz bölgeye yönelik elde edeceği görüntülerle bilimciler manyetik enerjinin güneş atmosferindeki ısıtmaya nasıl bir katkı sağladığını öğrenmelerine katkı verecek. Enerjinin taşınmasıyla güneş atmosferindeki koronanın neredeyse bin kat daha sıcak, yaklaşık 1 milyon dereceye kadar ulaşmasını açıklayabilmek için bölgeyi en ince ayrıntısına kadar gözlemek gerekiyor.
IRIS 27 Haziran 2013’de Kaliforniya’daki Vandenberg Hava Kuvvetleri Üssü’nden fırlatıldı. IRIS özellikle güneş atmosferindeki arayüz bölgesini çözmek için tasarlandı. Dünya iklimini etkileyen morötesi ışımanın anlaşılmasında bu arayüz bölgesi çalışması önemlidir. Dünya yakınındaki yörüngesine gönderilen çeşitli uydular, enerji ağları, küresel konumlandırma sistemleri veya GPS sistemleri etkileyen güneş rüzgârı, enerji akışının anlaşılmasında yardımcı olacaktır.
IRIS, morötesi teleskop ve tayfçekeri adlı iki ayrı bileşeni yardımıyla daha önce hiç olmadığı kadar ayrıntılı bir şekilde arayüz bölgesini gözledi. Teleskop gelen ışığı depolayarak yüksek çözünürlükte görüntüler elde ediyor. Bu, nispeten anlık sürede elde edilecek görüntülerle 250 kilometre kadarlık bir alanın çok ince ayrıntıları çözülebilir.
Görsel olarak tek dalga boyunda görüntü elde edilse de ikinci alet olan tayfçeker yardımıyla ışığın birçok dalga boyu bilgileri elde edilir. Cihazın böldüğü görünür ışık bölümleri daha sonra bir grafik üzerinde tasvir edilir. Görülen uzun çizgiler ışığın dalga boyu tipini temsil eder. Böylece bir yandan bölgedeki enerji ve ısı hareketleri izlenerek diğer yandan tayfçeker çizgileriyle de hız, sıcaklık ve yoğunluk gibi önemli bilgiler elde edilir.
ABD’deki Lockheed Martin İleri Teknoloji Merkezi Güneş ve Astrofizik Laboratuarı’ndan IRIS baş araştırmacısı Alan Title: “IRIS görüntüleri ve tayfçekerlerinin kalitesi şaşırtacak kadar iyi. Bu bizi ümitlendiriyor. Daha fazla bölgenin çalışılması ile elimizde daha ayrıntılı veriler olacak” diyor.
IRIS’in gözlem yapacağı arayüz bölgesinde olan enerji transferi ve dönüşümünün nasıl gerçekleştiği şimdiye kadar anlaşılmış değildir. Gerçekten de arayüz bölgesine akan ışık şimdiye kadar açık bir şekilde yorumlanamamıştır.
IRIS hem güneş atmosferindeki olayları, hem de Dünya yörüngesinde dolanan yüksek teknoloji ürünlerinin gelen ışımayla ne derece etkilenebileceğinin anlaşılmasına katkı sağlayacak.
