Gökbilimciler Chandra X-Işını Gözlemevini kullanarak Uranüs’ün X-ışını yaydığını tespit ettiler. Bu keşif Güneş sistemimizin bu esrarengiz devi hakkında bilinmeyenlere ışık tutabilir.
Uranüs, sistemimizde Güneş’e yakınlığa göre yedinci sırada bulunan bir gaz devidir. Çevresinde iki halka seti bulunur. Dört Yer çapındaki gezegenin kendi çevresindeki dönüşü de diğer gezegenlerden farklıdır. Gezegene şimdiye kadar sadece Voyager 2 aracı yaklaştı. Bilim insanları bu uzak ve soğuk gezegen hakkında bilgi edinmek için sıklıkla Hubble ve Chandra teleskoplarını kullanır.
Yeni çalışmada Chandra ile elde edilen 2002 ve 2017 verileri kullanıldı. Yakın zamanda analiz edilen veriler gezegenden X-ışını yayıldığı fark edildi.
Uranüs’ün X-ışını yaymasına ne sebep olmaktadır? Yanıt ise elbette Güneş. Jüpiter, Satürn ve Dünya atmosferi Güneş’ten gelen X-ışınlarını yansıtır. Uranüs’ten yayılan X-ışınlarının büyük bir kısmı Güneş kaynaklıdır. Ancak başka bir X-ışını kaynağı olduğuna dair güçlü işaretler de bulunuyor.
Bir olası neden Satürn halkalarında görüldüğü gibi Uranüs halkalarının da X-ışını üretmesi olabilir. Uranüs elektron ve proton gibi yüklü parçacıklarla çevrilidir. Bu enerjik parçacıklar halkalarla çarpışırsa halkalar X-ışını yayar. Bir başka olası neden ise X-ışınlarının en azından bir kısmının daha önce başka dalga boylarında gözlenen kutup ışımalarıdır (Aurora).
Yeryüzünde yüksek enerjili parçacıklar atmosfere girdiğinde kutup ışıkları denilen renkli ışık gösterileri oluşturur. X-ışınları, enerjik elektronların gezegenin manyetik alanı hatlarını izleyerek kutuplarından atmosfere girmesiyle üretilir. Jüpiter’deki kutup ışımalarının iki kaynağı vardır: Dünya’da olduğu gibi kutuplardan içeri süzülen elektronlar ve Jüpiter’in kutup bölgelerine yağan pozitif yüklü atomlar ve moleküller. Tüm bu bilgilere karşılık Uranüs’te kutup ışıklarına neyin sebep olduğu kesin değil. Chandra gözlemleri bu gizemi çözebilir.
Uranüs hem dönüş ekseni hem de manyetik alanının olağandışı yöneliminden dolayı X-ışını gözlemleri için ilginç bir hedeftir. Güneş sistemindeki diğer gezegenlerin dönme ve manyetik alan eksenleri yörünge düzlemiyle neredeyse dik iken, Uranüs’ün dönme ekseni Güneş çevresindeki yoluna neredeyse paraleldir. Dahası Uranüs -yatarak yuvarlanırken- manyetik alanı da farklı şekilde eğilir ve gezegenin merkezinden uzaklaşır. Bu etki nedeniyle kutup ışımaları beklenmedik derecede karmaşık ve değişken olmasını sağlar. Uranüs’ten gelen X-ışın kaynaklarının belirlenmesi gökbilimcilere büyüyen karadelikler, nötron yıldızları gibi egzotik cisimlerin X-ışını nasıl yaydığını açıklamalarına yardım edebilir.
