X-ışını astronomisi bu yıl 50. yılını kutluyor. Geçen yarım yüzyılda başta SN 1006 süpernova kalıntısı olmak üzere bir çok kalıntı verilerinde ilerleme sağlandı. SN 1006 kalıntısı M.S. 1 Mayıs 1006’da kendini gökyüzünde gündüz bile görülecek şekilde, Venüs’ten daha parlak olarak…
Yıldızların disko alanı gibi. Samanyolu’nun kenarındaki Küçük Macellan Bulutu NASA’nın Büyük Gözlemevleri ile pembe ve mor ağırlıklı renklerle göz kamaştırıyor. Küçük Macellan Bulutu Samanyolu’ndan yaklaşık 200.000 ışık yılı uzaklıkta yer alan küçük bir sarmal gökadadır. Renkler geniş bir yelpazeye yayılan ışığın farklı dalga boylarını gösterir.
Görüntüdeki dağınık süpernova kalıntısının, Samanyolu’ndaki en genç karadeliği barındırdığı düşünülüyor. Birleşik görüntüde yeşil renk NASA’nın Chandra X-ışını Gözlemevi, pembe renk NSF Çok Büyük Radyo Dizisi ve sarı renk Palomar Gözlemevi’nin kızıltesi verilerinden oluşmaktadır.
Bu görüntü 160.000 ışık yılı uzaklıktaki Büyük Macellan Bulutu içindeki süper kabarcık DEM L50’yi gösteriyor. Süper kabarcıklar büyük kütleli yıldızların son birkaç milyon içinde oluştuduğu bölgelerdir. Bu devasa kabarcıklar kütleli yıldızların yoğun ışımasıyla yüksek hızlarla dışarı itilen madde ve bu yıldızların süpernova patlaması sonucunda oluşurlar.
NASA’nın Nükleer Spektrokopik Teleskop Dizisi adıyla bilinen NuSTAR, X-ışını gözlerini sarmal bir gökada üzerine dikerek iki karadeliği kızarmış parlak nokta ile belirledi. Geçtiğimiz Haziran ayında yörüngeye yerleştirilen NuSTAR, yüksek enerjili X-ışınlarını odaklama yeteneğine sahip ilk teleskoptur.
Chandra X-ışını Gözlemevi gişe rekorları kıran filmlerine, uzayda deli gibi dönen bir nötron yıldızından büyük hızlarla yayılan jet akışlarını konu alan filmle devam ediyor. Nötron yıldızları evrendeki en yoğun ve doğaya sanki meydan okumaya çalışan cisimlerdir.
Filmin kahramanı olan Vela atarcası, büyük bir yıldızın çökmesiyle oluşan nötron yıldızıdır.
NASA’nın Chandra X-ışını Gözlemevi verilerine dayanılarak yapılan bir çalışmaya göre evrenin ilk karadeliklerinden bir kısmı sanılandan daha büyük olabilir.
Gökbilimciler büyük karadelikler sınıfındaki süper kütleli karadeliklerle ilgili bazı bilgilere sahiptir. Bunlar çevrelerindeki yıldız ya da devasa maddelerin hareketleriyle dolaylı olarak incelenir.
NASA’nın Chandra X-Işını Gözlemevi 12,4 milyar ışık yılı uzaklıktaki büyük bir karadelikten yayılan jetleri tespit etti. Şimdiye kadar keşfedilen en uzak noktaki jet akımı gökbilimcilere erken evrendeki karadeliklerin büyümesi hakkında bilgi sağlıyor.
Gökadaların merkezlerindeki dev karadelikler müthiş bir hızla jetler üretebilir.
Bu görüntü Samanyolu’ndan 160 000 ışık yılı uzaklıktaki uydu gökada Büyük Macellan Bulutu’ndaki bir süper balonu gösteriyor. Bu tür bulutsular kütleli yıldızların süpernova ile patlamasının ardından uzaya yaydıkları yoğun ışıma ve yüksek hızlarla hareket savurdukları madde sonucunda oluşuyor.
Dünya’dan 15 milyon ışık yılı uzaklıktaki M83 Gökadası’nda 50 yıl önce bir süpernova keşfedilmişti. NASA’nın Chandra X-Işınları Gözlemevi enkazdan yayılan x-ışınını tespit etti.
Radyo ve optik dalga boylarında da görülebilen süpernova, 1957 yılında keşfedilen dördüncü süpernova olduğu için SN 1957D adını almıştır.