Geçtiğimiz hafta Avrupa Uzay Ajansı’nın Integral uydusu, eşi olan yıldızı yiyip bitiren bir karadeliğin olağanüstü bir patlamayla ürettiği yüksek enerjili ışık gözledi.
Bu tür karadelik çevresinde gerçekleşen güçlü patlamalar evrenin en enerjik olayları arasında olup X-ışını ve gama ışını yayarlar.
Geceleri gökyüzünde gördüğümüz sakin ve barışçıl gökyüzünün aksine yüksek enerjili olaylar on yıllar boyunca sürebilir.
Kuğu takımyıldızında ve sizden 8000 ışık yılı uzaklıktaki V404 Kuğu adındaki sistem bir yıldız ve karadelikten oluşmaktadır. Uzun zamandır bilinen sistem 15 Haziran 2015’de ilgi noktası oldu.
İkili sistemde yıldızdan karadeliğe doğru helezonik şekilde akan malzeme disk oluşturup, görünür, morötesi ve X-ışını dalga boylarında ışıma yapar.
V404 Kuğu’daki yenilenen enerjik olayın ilk belirtileri aniden ortaya çıkan ve NASA’nın Swift uydusundaki Burst Alert Teleskobu ile gözlenen gama ışınları ile tespit edildi. Kısa bir süre sonra MAXI adlı (tüm gökyüzünü X-ışını ile görüntüleme monitörü), Uluslararası Uzay İstasyonu Japon Deney Modülü ile gökyüzünün bu bölümünde X-ışını parlaması gözlendi.
Bu ilk tespitlerin ardından V404 Kuğu’yu yer ve uzay teleskoplarıyla elektromanyetik tayfın birçok dalga boyunda izlemek için büyük bir gözlem çalışması başlatıldı. Bu büyük çabanın bir parçası olan ESA’nın Integral Gama Işını Gözlemevi 17 Haziran’da karadelikten dışarı doğru yayılan patlamayı izlemeye başladı.
ESA’nın Integral uydusu bilim insanlarından Erik Kuulkers: “Bu kaynak ender rastlanan karadelik sistemlerinde görülen yanıp sönen ışık yayarak olağanüstü düzenli çalışan bir saat gibi zamanı ölçekler” diyor.
“V404 Kuğu gökyüzündeki en parlak X-ışını kaynaklarından olan Yengeç Bulutsusu’ndan elli kat daha parlak bir cisim durumuna geldi.”
V404 Kuğu sistemi Japon X-ışını uydusu Ginga ve Mir Uzay istasyonu ile 1989’daki gözleminden bu yana bu kadar parlak ve aktif olmamıştı.
“Günümüz profesyonel gökbilimcilerin çoğu o yıllarda gökbilimci değildi ve günümüzle karşılaştırılamayacak ölçüde az sayıda teleskop ve gözlem tesisi bulunmaktaydı. Ancak o zamanın gözlemleri ile bugün yaptığımız gözlemleri karşılaştırabiliyoruz” diyerek ekliyor Kuulkers.
1989’da farkedilen V404 Kuğu karadelik çalışmasında önemli rol oynadı. O zamana kadar gökbilimciler gökyüzünde ancak bir avuç kadar karadelik biliyordu. V404’de onların arasına girdi.
1989’daki patlamalardan birkaç yıl sonra kaynak sessiz duruma geçti. Gökbilimciler o zaman eşi olan yıldızı farkettiler. İkili sistemdeki yıldızın hareketine bakılarak yıldızın Güneş kütlesinde ve çevresinde dolandığı karadeliğin on iki güneş kütlesinde olduğu hesaplanmıştı.
Bunun ardından her iki ve üç yılda bir hareketlenme zirveye ulaşıp sonra yavaş yavaş sakinleşti. Bu hareketlilik karadeliği çevreleyen diskten kaynaklanmaktadır.
İsviçre Üniversitesi’nden Integral Bilim Veri Merkezi’nden Carlo Ferrigno: “Ve cisim şimdi yeniden uyandı. Üstelik tüm gücümüzle onu gözlediğimizi biliyormuş gibi” diyor.
