67P kuyrukluyıldızı Güneş’e en yakın konuma ulaştığında yüzeyinde maksimum hareketlilik bekleniyor. Uzay aracından sorumlu bilim ekibi bu önemli olay için geri sayımı başlattı.
Rosetta uydusu Mart 2014’de kuyrukluyıldıza yaklaşırken Nisan 2014’den itibaren gözlemlere başlamış ve 67P’nin ilk görüntüsünü Temmuz 2014’de almıştı.
Araç 6 Ağustos 2014’de kuyrukluyıldızın ilk net görüntüsünü 100 km uzaktan almış ve 67P’nin çift lobunu görüntülemişti.
Kuyrukluyıldızlar toz ve donmuş haldeki buzdan oluşur. Kuyrukluyıldız yörüngesi gereği Güneş’e yaklaşırken bu buzlar erimeye başlar ve hareketinin tersi yönde kuyruğu oluşur. Bu kuyruk gaz ve buhardan oluşur. Kuyruk boş uzayda yüzlerce hatta binlerce kilometreye kadar uzar.
Yer merkezli teleskoplarla kuyrukluyıldızın koma adlı çekirdeği ve kuyruğunu izlemek mümkündür. Ancak çekirdekte ne olup bittiğini anlamak için Rosetta gibi bir aracın yakından gözlemine ihtiyaç vardır. Rosetta, 67P Güneş’e yaklaştıkça yüzeyindeki ve kuyruğundaki değişimleri yakından izlemektedir.
Kuyrukluyıldız Güneş çevresindeki yörüngesinde dolanırken Güneş’e en yakın olduğu yer Dünya ile Mars gezegenleri arası, en uzak olduğu konum ise Jüpiter yörüngesi civarıdır. 67P Güneş çevresindeki bir turunu 6,5 yılda tamamlamaktadır.
67P 13 Temmuz’da Güneş’ten 195 milyon km uzaktaydı. Şu an yörüngesindeki Rosetta ile birlikte saatte 120.000 km hızla yol alan 67P, 13 Ağustos’ta Güneş’e en yakın konumda olacaktır: 186 milyon km.
ESA’nın Rosetta projesi bilim insanlarından Matt Taylor: “Günberi, bir kuyrukluyıldızın yaşamındaki en önemli noktadır. İlk kez bir kuyrukluyıldız yörüngesine giren Rosetta sayesinde bu tarihi olaya şahitlik ediyoruz” diyor ve ekliyor:
“Bu önemli anı kuyrukluyıldızın çekirdeğinde, yüzeyinde ne gibi değişiklikler olacağını belirlemek için bekliyoruz.”
Konuyla İlgili Sık Sorulan Sorular
Günberi Noktası
Günberi nedir?
İngilizcede ‘perihelion’ olarak bilinen günberi (enberi de denir) kavramı Güneş çevresinde dolanan bir cismin Güneş’e en yakın olduğu noktadır. Güneş’ten en uzak olduğu konuma günöte (ya da enöte) denir. Terim eski Yunanca’dan üretilmiştir. Eski Yunanca’da ‘peri’ yakın ve ‘helios’ güneş anlamındadır.
Örneğin Dünya 3 Temmuz’da Güneş’e en uzak yani günöte ve 3 Ocak’ta en yakın yani günberi noktasında bulunur.
Kuyrukluyıldız ne zaman günberi noktasından geçecek?
67P Güneş’ten en uzak olduğu günöte konumuna Jüpiter yörüngesi civarında ulaşır. Bu sırada kuyrukluyıldız Güneş’ten 850 milyon km (5,68 AB) uzaktadır. Yörünge dönemi 6,5 yıl sürer. Günberi noktasında ise Güneş’ten 186 milyon km (1,24 AB) uzakta olacaktır. 1 AB Dünya-Güneş uzaklığı olan 150 milyon km olarak tanımlanmıştır.
Önceki günberi noktası ne zamandı?
67P’nin önceki günberi zamanı 28 Şubat 2009’du. 13 Ağustos 2015’de tekrar günberi noktasında olacak.
Günberi sırasında kuyruğun durumu
Günberi sırasında kuyrukta nasıl değişim olur? Önümüzdeki haftalarda önemli bir fark görülecek mi?
Rosetta 67P’nin kuyruğundaki aktivitenin son bir yılda arttığını gösterdi. Bu ise yüzeydeki buzun Güneş’in etkisiyle eridiğinin ve buharlaştığının göstergesidir. Rosetta buradaki hareketliliğin kademeli arttığını görmüştür. Bilim insanları kuyruktaki aktivitenin önümüzdeki Ağustos ve Eylül aylarında zirve yapacağını düşünmektedir. Belki patlamalar bile görülebilir.
Diğer kuyrukluyıldızlar günberi noktalarından dolayı mı Güneş’e çarpıyor?
67P kuyrukluyıldızının yörüngesi Güneş’in onu yok edeceği mesafede değildir. Ancak birçok kuyrukluyıldız bu kadar şanslı değildir. Örneğin Kasım 2013’de ISON adı verilen kuyrukluyıldız Güneş tarafından parçalanmıştı.
Yani 67P’ye günberi noktasında bir şey olmayacak, öyle mi?
Kuyrukluyıldız bundan önceki geçişlerinde parçalanmadı şimdi de parçalanması beklenmiyor, ama belli de olmaz. Bilim insanları günberi noktasından geçen kuyrukluyıldızın özellikle iki lobu birleştiren 500 m uzunluğundaki boyun kısmının değişimini izlemek istiyor.
Kuyrukluyıldız günberi noktasından geçtikten sonra ne olacak?
Kuyrukluyıldızın günberi noktasını geçmesinin ardından normal olarak dönüp Güneş’ten uzaklaşmasını bekliyoruz. Günberi noktasından geçerken aldığı ısı nedeniyle yüzeydeki aktivitenin birkaç ay daha devam etmesi bekleniyor.
Günberi sırasında Rosetta ve Philae
Rosetta günberi için herhangi bir zamanda özel manevra yapmak zorunda kalacak mı?
Günberi noktası, uykudan uyanma veya kuyrukluyıldıza iniş gibi kritik operasyonlardan farklı bir olaydır. Günberi noktası anlık bir olaydır ve uzay aracının güvenliği için bilim insanları gerekli manevraları yaptırabilir. Kuyrukluyıldız günberi noktasından geçerken Rosetta’nın mümkün olduğunca 67P’ye yakın olması amaçlanmaktadır. Bunun için önümüzdeki iki haftayı beklemek gerekecek. Yani şu an için günberi noktasında aracın 67P’den ne kadar uzakta olacağı bilinmemektedir. Şu ana kadar kuyruk kısmındaki büyük miktardaki tozdan etkilenmeden Rosetta 67P’ye 150 km’den daha fazla yaklaşamamıştı.
Günberi noktasında yapılacak herhangi özel bilim gözlemi var mı?
Kuyrukluyıldızın günberi noktasından geçerken uzaya yaydığı toz, gaz ve plazmanın izlenmesi diğer operasyonlardaki gibi rutin bir işlemdir. Bilim insanları Mayıs ayından bu yana güneş ışığı alan güney yarıküresini özellikle izlemek istiyor.
13 Ağustos’ta Rosetta’nın Dünya’ya yolladığı sinyal ne kadar zamanda ulaşacak?
13 Ağustos’ta aracın yollayacağı bir sinyal Dünya’ya 14 dakika 44 saniyede ulaşacak.
Günberi anı görüntüsünü ne zaman görebileceğiz?
Rosetta’daki OSIRIS adlı kamera 24 saat boyunca görevde olacak. 13 Ağustos günü net olmamakla birlikte öğleden sonra aracın yolladığı ilk görüntüleri paylaşmayı ümit ediyoruz. Elbette gelen görüntüleri işledikten sonra paylaşabileceğiz. Bu görüntüler daha sonra güncellenecektir.
Rosetta ve Philae günberi sırasında güvende olacak mı?
Büyük miktardaki toz nedeniyle Rosetta günberi geçişinde kuyrukluyıldızı güvenli bir mesafeden izleyecek. Kuyrukluyıldız aktivitesinde olabilecek ani artışlar önceden bilinemez. Bu nedenle önceliğimiz aracın güvenliğidir.
Buna karşılık Philae’nin yeri tam olarak bilinmiyor. 13 Haziran’dan bu yana Rosetta ile belirli aralıklarla iletişim kurabilmiştir. Philae’nin durumu be nedenle özel ve günberi geçişinden sonra hayatta kalmasını arzu ediyoruz.
Günberi sonrasında görev ne olacak?
Rosetta günberi noktasından sonra kuyrukluyıldız Güneş’ten uzaklaşırken yüzeyindeki aktivitelerin zamanla nasıl azaldığını izleyecek. Herhangi bir terslik olmazsa Rosetta’nın 67P’yi Eylül 2016’ya kadar izlemesi planlanıyor.
Günberi sırasında kuyrukluyıldızı Dünya’dan gözlemek
Gökbilimciler için günberi noktası neden ilginçtir?
Kuyrukluyıldızlar günberi noktasından geçerken büyük miktarda gaz ve tozu uzaya bırakır ve parlaklıkları maksimuma ulaşır. Günberi noktasında çeşitli patlamalar ve diğer öngörülemeyen olaylar oluşabilir. Bu nedenle mümkün oldukça çok sayıda gözlem yapmak gerekmektedir. Yer merkezli gözlemler geniş alanda veriler sağlarken Rosetta yakın çekimlerle bu verileri tamamlayacaktır. Bu da diğer kuyrukluyıldızların yer merkezli gözlem verilerinin daha doğru yorumlanmasına olanak verecektir.
Günberi noktası Dünya’ya ne kadar yakın olacak? Bu nokta Dünya’ya kuyrukluyıldızın en yakın mesafesi mi?
Kuyrukluyıldız ile Dünya arasındaki uzaklık Güneş’e göre konumlarına bağlıdır. Kuyrukluyıldız günberi noktasından geçerken Dünya’dan 265 milyon km uzakta olacak. Dünya’ya en yakın olacağı zaman ise Ocak-Şubat 2016’da (222 milyon km) gerçekleşecek. Tüm bu süre zarfında Rosetta 67P yörüngesinde olacak. Rosetta’nın konumunu buradan izleyebilirsiniz.
Gökbilimciler günberi noktasında gözlemler yapacak mı?
Evet. Tüm Dünya’daki amatör ve profesyonel gökbilimciler son aylarda büyük bir ağ kurarak gözlemler yapmaktadır. Gerek profesyonel teleskoplarla gerekse robotik teleskoplarla ve tayfölçerlerle gözlemler yapılacaktır. Profesyonel çalışmalar bu sayfada yayınlanacaktır.
Günberi noktasında kuyrukluyıldızı görebilecek miyiz?
Ne yazık ki günberi noktasında kuyrukluyıldız çıplak gözle görülemeyecek kadar sönük olacak. Ancak en az 20 cm çapında aynası olan bir teleskopla görebilirsiniz. Amatör gökbilimcilerin etkinlikleri için bu sayfayı izleyebilirsiniz.
Kuyrukluyıldızı Dünya’dan ne zaman gözleyebileceğiz?
Kuyrukluyıldızın görünürlüğü Dünya’da nerede olduğunuza bağlı. Günberi noktası gün doğmadan hemen önceki kısa zaman dilimine denk geliyor. Birkaç ay boyunca Güneş’e yakın konumda ve sabahın erken zamanlarında gözlenebilir. Aralık 2015 ile Mart 2016’da ise daha iyi görülebilir. 2016 ortalarında ise büyük teleskoplar dışında gözlenemeyecek kadar sönükleşecek.
