VST ve 268 megapiksellik OmegaCAM gözlemlere başladı
ESO’nun Paranal Gözlemevi’ne yapılan en son katkı olan VLT Tarama Teleskopu’nun (VST), güney gökyüzünün etkileyici görüntülerinden oluşan ilk gözlem görüntüleri yayınlandı. VST, merkezinde gökyüzünü hızlı ve çok hassas görüntü kalitesiyle haritalayabilecek şekilde tasarlanan devasa 268 megapiksellik OmegaCAM’i barındıran 2.6 metrelik gelişmiş bir teleskoptur. Görünür ışık teleskopu olduğundan ESO’nun kırmızı ötesi tarama teleskopu VISTA’yı kusursuz bir şekilde tamamlayan VST, Omega Bulutsusu ve Omega Centauri küresel kümesinin yeni görüntüleri ile gücünü ortaya koymaktadır.
Yeni bir Teleskop ve Kamera
VLT Tarama Teleskopu (VST), Şili’nin kuzeyindeki Atacama Çölü’nde bulunan ESO’nun Paranal Gözlemevi’ne eklenen en son teleskoptur. Dünya’daki en iyi gözlem yerleşkelerinden birinde, temiz ve açık bir gökyüzü altında Cerro Paranal tepesindeki dört adet VLT Birim Teleskopu’na yakın bir konumda bulunmaktadır. VST, görüş alanı dolunayın iki katı kadar olan bir geniş alan teleskopudur. Gökyüzünü yalnızca görünür ışıkta taramak için tasarlanan en büyük teleskoptur. Gelecek bir kaç yılda VST ve kamerası OmegaCAM güney gökyüzünü detaylı olarak birkaç kez tarayacaktır. Bütün tarama verileri ise kullanıma açık olacaktır.
ESO Genel Müdürü Tim de Zeeuw, “VST ve OmegaCAM’den elde edilen etkileyici ilk görüntüleri gördüğümde çok memnun oldum. VST ve VISTA kırmızı ötesi tarama teleskopunun eşsiz kombinasyonu sayesinde VLT’nin daha güçlü teleskoplarıyla daha detaylı takibin yapılması için çok sayıda ilginç cismin tespit edilmesi sağlanacaktır” diyor.
İtalya Ulusal Astrofizik Enstitüsü başkanı Tomasso Maccacaro ise şunları ekliyor, “VST projesi için çok sayıda zorlukla mücadele edildi, ancak şimdi teleskopun çalışmaya başlaması ve elde ettiği mükemmel görüntülerin gökbilim camiasının beklentilerini ve projeye katkı sağlayan INAF’taki insanların çabalarının karşılandığını görmek memnuniyet verici.”
VST programı İtalya’dan INAF (Osservatorio Astronomico di Capodimonte, Naples) [1] ve ESO arasındaki ortak bir girişimdir. INAF, önde gelen İtalyan işletmeleriyle işbirliği yaparak teleskopu tasarlamış ve inşa etmiş ve ESO yerleşkeden ve buradaki sivil mühendislik çalışmalarından sorumlu olmuştur. VST’nin kamerası OmegaCAM ESO’dan gelen büyük katkılarla Hollanda, Almanya ve İtalya’daki [2] enstitülerden oluşan bir konsorsiyum tarafından tasarlanmış ve inşa edilmiştir. Teleskoptan gelen verilerin arşivlenmesi ve dağıtımının yapılacağı yeni tesis ESO tarafından işletilecektir.
VST, aynaları her zaman kusursuz olarak konumlandıran aktif optik sistemiyle 2.6 m’lik ayna çapına sahip son teknoloji ürünü bir teleskoptur. Merkezinde, mümkün olan en iyi görüntü kalitesini sağlayan geniş lenslerin arkasında [3], hepsi beraber 268 megapiksel görüntü [5] oluşturabilen vakum ortamında kaplanan, 32 civarında CCD detektörden [4] oluşan 770 kg’lık OmegaCAM kamerası bulunmaktadır.
İlk Görüntüler
Teleskop ve kameranın ikisi de Paranal’daki gökyüzünün tamamından yüksek kaliteli olarak faydalanacak şekilde tasarlanmıştır.
VST projesinin yürütücüsü Massimo Capaccioli, “VST ve OmegaCAM’den gelen harikulade görüntüler, yıllardır Avrupa’da çalışan birçok grubun çalışmasına bir atıftır. Artık VST taramalarından bilimsel olarak zengin bir hasat yapmayı ve beklenmedik keşifler gerçekleştirmeyi bekliyoruz” diye ekliyor.
İlk yayımlanan görüntü Omega bulutsusu ya da Kuğu (Swan) Bulutsusu olarak da bilinen Messier 17 yıldız oluşum bölgesinin daha önceden görülmemiş muhteşem bir görüntüsüdür. Yay (Sagittarius) takımyıldızı doğrultusunda Samanyolu’nun merkezinde bulunan gaz, toz ve sıcak genç yıldızlardan oluşan çarpıcı bir bölgedir. VST’nin görüş alanı dış kısımlardaki sönük kısımlar da dâhil bütün bulutsuyu içine alacak kadar geniştir ve bütün görüntü boyunca mükemmel bir keskinliği vardır.
Yayınlanan ikinci görüntü ise Omega Centauri küresel yıldız kümesinin belki de şimdiye kadar ki en iyi portresidir. Bu, gökyüzündeki en geniş küresel kümedir, ancak VST ve OmegaCAM’in çok geniş görüş alanı bu büyüleyici cismin sönük dış bölgelerini bile kapsayabilmiştir. Bu görüş, 300 000 civarında yıldızı içererek VST’nin mükemmel çözünürlüğünü ortaya koymaktadır.
Taramalar
Gelecek beş yıl boyunca VST, kullanıma açık üç tarama yapacaktır [6]. KIDS taraması Samanyolu’ndan ötede gökyüzünde bir kaç bölgeyi görüntüleyecektir. Karanlık madde, karanlık enerji ve gökada evrimini araştıracak ve çok sayıda yeni gökada kümesi ve yüksek kırmızıya kaymalı kuazar bulacaktır. VST ATLAS taraması gökyüzünün çok daha geniş bir alanını kapsayacak ve karanlık enerjiyi anlamaya odaklanacak ve VLT ve diğer teleskopları kullanarak daha detaylı çalışmaları destekleyecektir. Üçüncü tarama, VPHAS+, Galaktik diskin yapısını ve yıldız oluşum tarihini haritalamak için Samanyolu’nun merkezi düzlemini görüntüleyecektir. VPHAS+ 500 milyon civarında cismi kataloglayacak ve evriminin her aşamasında olan sıradışı yıldız örneklerini keşfedecektir.
|
|
|
OmegaCAM’in ürettiği veri hacmi oldukça büyük olacaktır. İşlenmemiş verilerin 30 terabaytı yıllık olarak üretilecek ve işlenmeleri için Avrupa’daki veri merkezlerine geri aktarılacak [7]. Çok büyük veri akışının üstesinden gelebilmek için yeni ve karmaşık yazılım sistemi Groningen ve Naples’ta geliştirilmiştir. İşlemeden çıkan ürünle, görüntülerle beraber bulunan cisimlerin uzun bir listesi olacak ve bunlar bilimsel analizler için Dünya çapındaki gökbilimcilerin erişimlerine açık olacaktır.
Son olarak OmegaCAM konsorsiyumunun başkanı Konrad Kujiken, “Geniş alan görüşünün kombinasyonu olan mükemmel görüntü kalitesi ve VST’nin çok etkin işlem şeması, astrofiziğin birçok alanında ilerleme kaydedilecek devasa miktarda bilgi üretecektir.” diye ekliyor.
Notlar
[1] VST, Naples Capodimonte’de bulunan INAF Astronomi Gözlemevi’nde tasarlanmıştır. Rus firması LZOS tarafından tedarik edilen temel optikten ayrı olarak tüm bileşenler İtalyan sanayisi tarafından yapılmıştır. INAF Paranal Gözlemevi’ndeki montajın inşası ve güvenliğiyle ilgilenmiştir. Bu çalışma İtalya’nın Roma şehrinin Monte Mario ilçesindeki INAF Ulusal Projeler Bölümü’nün üyeleri olan proje yöneticisi G. De Paris ve AIV yöneticisi D. Fierro’nun katkılarıyla gerçekleştirilmiştir. Son aşamada görevlendirilen proje yürütücüsü INAF – Capodimonte Gözlemevi’nden P. Schipani’dir. Kendisi önceki VST proje mühendislerindendir ve çoğunluğu Naples ve Padua Gözlemevlerinden olan takımın lideridir. Verileri işlemek için VST – Tube yazılımı Naples’ta A. Grado tarafından geliştirilmiştir.
[2] OmegaCAM konsorsiyumu Hollanda (NOVA, özellikle Kapteyn Enstitüsü/ OmegaCEN Groningen ve Leiden Gözlemevleri), Almanya (özellikle Münih, Göttingen ve Bonn üniversite gözlemevleri), ve İtalya’daki (INAF, özellikle Padua ve Naples Gözlemevleri) enstitülerden oluşmuştur. ESO Optik Alıcı Takımı dedektör sistemini tedarik etmiştir. OmegaCAM’e proje yürütücüsü K. Kujiken (Groning ve Leiden Gözlemevi) ve yardımcı yürütücüler R. Bender (Münih USM/MPE) ve E. Cappellaro (INAF, Padova Astronomi Gözlemevi) başkanlık etmiştir, projenin yönetimi B. Muschielok ve R. Häfner ( Münih Üniversitesi Ludwig-Maximilians üniversite gözlemevi) tarafından yapılmış ve veri işleme sistemi, Astro-WISE, E. A. Valentjin’in (Groningen) liderliğinde OmegaCEN-NOVAA tarafından geliştirilmiştir.
[3] Teleskop optiği, Dünya atmosferinden kaynaklanan dispersiyon (dağıtma) için de düzeltilmiştir.
[4] Kamerada, teleskop sisteminin takip kontrolüne ve aktif optik sistemine yardımcı olarak çalışan ek CCD’ler de bulunmaktadır.
[5] Gökyüzündeki cisimlerin renklerini ölçmek için farklı çok geniş cam filtreler dedektörlerin önüne otomatik olarak kaydırılabilmektedir. Her filtrenin bir kenarı 30 cm’nin üzerindedir ve çok az ışık kaybı sağlayacak şekilde özel olarak kaplanmıştır. Ayrıca, dedektörler okuma yaparken ışığı engellemek için iki kanatlı çok geniş bir kapak bulunmaktadır.
[6] VST’nin kullanıma açık taramalarıyla ilgili daha fazla detay için
http://www.eso.org/sci/observing/policies/PublicSurveys/sciencePublicSurveys.html.
[7] VST/OmegaCAM taramalarında Avrupa Birliği’nin desteğiyle Paranal ve Avrupa arasında oluşturulmuş yeni, özel, hızlı kıtalararası veri bağlantısı kullanılacaktır (eso1043).
ESO-Türkçe (Çeviri: Özgecan Önal, İstanbul Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü – ESON Türkiye Ekibi
