Az bilinen Gum 15 adlı kozmik gaz ve toz bulutu büyük kütleli genç yıldızların doğumuna ev sahipliği yapan yerlerden biridir. Güzel ve ölümcül bu yıldızlar yaşları ilerledikçe içinde yer aldıkları bulutsunun görünüşünü şekillendirmekte ve hatta sonunda dağılmasına neden olmaktadırlar.
Bu görüntü Şili’deki La Silla Gözlemevi’nde bulunan MPG/ESO 2.2-metre teleskopu üzerindeki Geniş Alan Görüntüleyicisi ile ESO Kozmik Mücevherler programı [1] kapsamında alınmıştır.Yeryüzünden 3000 ışık-yılı uzaklıkta, Yelken takım yıldızı doğrultusunda bulunan Gum 15’i göstermektedir [2]. Bu ışıldayan bulut dikkat çekici bir HII bölgesi örneğidir [3]. Bu tür bulutlar görebildiğimiz en muhteşem göksel nesneleri oluşturmaktadırlar; örneğin Kartal Bulutsusu (ki burada “Yaratılış Sütunları” takma isimli bölge de yer almaktadır), büyük Avcı Bulutsusu ve daha az bilinen Gum 15.
Hidrojen (H) Evrendeki en yaygın elementtir ve gökbilimciler tarafından araştırılan neredeyse her ortamda bulunmaktadır. HII bölgeleri biraz daha farklıdır çünkü önemli miktarda iyonlaşmış hidrojen içerirler — bunlar yüksek enerjili mor-ötesi fotonlarla — ışık parçacıkları — etkileşerek elektronlarını kaybetmişlerdir. İyonlaşmış hidrojen çekirdeği kaybettikleri elektronları tekrar yakaladıklarında özel bir kırmızı dalgaboylu ışık yayarlar, bu da Gum 15 gibi bulutsuların kızıl renkte parlamalarına neden olur — gökbilimciler bu parlamaya Hidrojen alfa (Hα) adını verirler.
HI bölgelerindeki iyonlaştırıcı fotonlar burada yer alan genç, büyük kütleli ve çok sıcak yıldızlardan gelmektedirler ve bu etki Gum 15 için de geçerlidir. Görüntünün merkezinde suçlu yıldızlardan birini görebilirsiniz: HD 74804 yıldızı, Collinder 197 olarak bilinen yıldız kümesinin en parlak üyesi.
Bu bulutsunun güzelliğini abartan kümelenmiş, düzensiz görünüş bir HII bölgesi için beklenmedik bir şey değil ve yine içindeki yıldızların bir sonucu. HII bölgeleri içerisindeki düzensiz yıldız ve gaz dağılımları nedeniyle çeşitli şekillerde olabilmektedirler. Gum 15’in ilginç şekline ilave olarak görüntünün merkezinde görülebilen örtücü tozun çatal biçimindeki karanlık parçaları ve onu kesen sönük mavi yansıtma yapıları. Bu tozlu yapı bulutsuyu daha büyük ve sönük haldeki, daha iyi bilinen Trifid (Üç Boğumlu) Bulutsusu’na (Messier 20) benzetiyor, bu durumda belki de Bifid (İki Boğumlu) Bulutsusu adı daha uygun oluyor.
Buna benzer bir HII bölgesi birkaç milyon yıl boyunca binlerce yıldızın doğmasına olanak sağlayabilir. Bu yıldızlar bulutsunun parlamasına ve şeklinin değişmesine neden olurlar, ve yine sonunu da bu yıldızlar getirirler. Bu yeni yıldızlar büyüme çağlarını geçtikten sonra, güçlü parçacık rüzgarları üretirler, bu da etraflarındaki gazları şekillendirerek dağılmasına yol açar ve bu yıldızlardan en büyük olanları ölmeye başladıklarında Gum 15’te onlarla birlikte yok olacaktır. Bu yıldızlar o kadar büyükler ki, süpernova olarak patladıklarında HII bölgesindeki son kalıntıları da dağıtırlar ve geride sadece yeni doğan yıldızların kümesi kalır.
Notlar
[1] Bu görüntü ESO’nun Kozmik Mücevherler programı kapsamında elde edilmiştir. Bu, ESO teleskopları kullanılarak gökbilim görüntülerinin eğitim ve hakla ilişkiler amaçlı kullanımı için geliştirilen yeni girişimdir. Program çoğunlukla gökyüzü koşullarının bilimsel gözlemler için uygun olmadığı zamanları, görsel olarak ilginç, merak uyandırıcı ve ilgi çekici cisimlerin fotoğraflarını çekmek için kullanıyor. Toplanan tüm veriler ayrıca ESO’nun bilim arşiviyle profesyonel gökbilimciler için de uygun hale getirilmektedir.
[2] Bu nesnenin adı Avustralyalı gökbilimci Colin Gum’dan gelmektedir, kendisi 1955 yılında bir HII bölgeleri kataloğu hazırlamıştır.
[3] HII bölgeleri yıldız oluşumlarına ve bebek yıldızlara ev sahipliği yapan büyük gaz ve toz bulutlarıdır.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
