10 Nisan 2019’da Olay Ufku teleskopu (Event Horizon Telecope, EHT) 55 milyon ışık yılı uzaklıktaki M87 gökadasının merkezinde yer alan 6,5 milyar güneş kütleli süper kütleli karadeliğin görüntüsünü yayınlamıştı. Şimdi ise karadelikle ilgili ayrıntılar gelmeye başladı.
NASA’nın Spitzer teleskopu ile alınan bu görüntü (ana görüntü) M87 gökadasını kırmızı-ötesi ışıkta gösteriyor. EHT görüntüsü radyo dalga boyuyla alınmıştı ve yüksek enerjili malzemenin çevrelediği karadeliğin olay ufkunu göstermişti.
Yer’den 55 milyon ışık yılı uzakta bulunan M87 gökadası Hubble, Chandra X-Işını ve NuSTAR gibi gözlemevleri tarafından sürekli gözlenmektedir. 1918’de gökbilimci Heber Curtis gökadanın merkezinden uzanan “bir düz ışın” olduğunu fark etti. Karadeliğin çevresinde dolanan malzeme diskinden yayılan yüksek enerjili jetler, radyo dalgalarından X-ışınlarına kadar çok sayıda dalga boyunda gözlenebilir. Jetlerdeki parçacıklar yıldızlararası ortama girdiğinde düşük yoğunluklu maddeyle etkileşir ve böylece kırmızı-öte ve radyo dalgalarında bir şok dalgası üretir. Bu şok dalgası görünür ışıkta gözlenmez. Spitzer kırmızı-öte bölgede gözlem yaptığından bu şok dalgasını rahatlıkla görebilir.
Gökada merkezinin sağında gözlenen (üstteki küçük görsel) parlak jet neredeyse doğrudan Yer’e doğru yol alıyor. Hareket yönünün bize doğru olması parlaklığını fazla gösteriyor ki bunun bir başka nedeni de jeti oluşturan parçacıkların ışık hızına yakın hızla hareket etmesidir. Jetin bize dönük parçasını görüyoruz. Şok dalgası ise gökada içinde yayılan jetin maddeyle etkileşmesi sonucunda aşağıya doğru eğildiğini gösteriyor.
Buna karşılık ikinci bir jet daha var ancak oldukça yüksek hızla hareket etmesi ve bakış doğrultumuza göre gerçekleşen çeşitli etkiler nedeniyle görülmemektedir. Ancak yıldızlararası ortamda oluşturduğu şok dalgası görülmektedir.
Gökada merkezinin sol tarafında yer alan bu şok dalgası ters dönmüş bir “C” harfine benziyor. Görünür ışık altında görülmemekle birlikte Ulusal Radyo Astronomi Gözlemevinin (NRAO) Çok Büyük Dizisi (VLA) yardımıyla radyo dalgalarında gözlenebilir.
Bilim insanları kırmızı-öte, radyo dalgası, görünür ışık, X-ışını ve son derece enerjik gama ışınlarını gözleyerek bu jetlerin fiziğini ortaya çıkarabilir. Bunun sonucunda karadeliklerin çevrelerindeki gazı kendilerine nasıl çektiğini anlayabilir.
