Uluslararası gökbilimci ekibi ESO’nun Çok Büyük Teleskopu Girşimölçeri’ni son gücüyle kullanarak dokuz yakın yıldızın yaşanabilir alanından yayılan ötezodyaksal (exozodiacal light) ışığı yakaladı. Bu ışık yıldız ışığının tozlar, asteroitler ve kuyrukluyıldızlar arasından saçılması sonucunda görülür. Bazı yıldızların yakınındaki büyük miktarlarda tozun var olması bölgedeki olası Dünya benzeri gezegenlerin görülmesini engelleyebilir.
Çok Büyük Teleskop’un Girişimölçeri (VLTI) ile kızılötesi alanda yapılan 92 yakın yıldızın yaşanabilir alanına ilişkin gözlem verilerinde sıcak tozdan kaynaklanan zodyaksal ışık tarandı. Bu yıldızlardan dokuzunda toz taneleri arasından saçılarak yayılan parlak ötezodyaksal ışık görüldü.
Zodyak ışığı Dünya’da güneş doğmadan ya da battıktan hemen sonra gökyüzünde görülen parlak beyaz bir parıltıdır. Güneş ışıklarının atmosferdeki toz parçacıklarınca saçılması sonucunda göğe doğru incelerek oluşan bir ışıktır. Bu ışık sadece Dünya üzerinde değil Güneş Sistemi’ndeki her gezegen üzerinde gözlenebilir.*
Bu çalışmada gözlenen kızıl ışık aynı olayın çok daha uç versiyonudur. Daha önceki çalışmalarda yıldız sistemlerinde gözlenen zodyak ışığının ilk kez yakın yıldızların çevresinde de gözlenmesi sistematik çalışmanın bir ürünüdür.
Fransa Grenoble Üniversitesi ve ESO araştırmacısı Steve Ertel: “Eğer yaşam alanı içindeki Dünya benzeri gezegenlerin evrimini incelemek istiyorsanız buradan yayılan zodyak ışığını gözlemeniz gerekir. Diğer yıldızların çevresindeki tozun karakterize edilmesi gezegen sistemlerinin mimarisini ve evrimini incelemek için başvurulacak önemli bir yoldur” diyor.
Merkezdeki yıldızın çok parlak ışığının yanında çok sönük olan tozun algılanması için yüksek kontrast ve yüksek çözünürlüklü gözlemler gerekir. Girişimölçer adı verilen teknikle (birkaç farklı teleskopla aynı zamanda toplanan aynı merkezli ışığın birleştirilmesi) incelenmesi istenen bölgenin ayrıntılarına ulaşılabiliyor.
VLTI’nın doğru ve verimli kullanması ile alet kendi sınırlarını genişletip Dünya’daki diğer araçlara göre on kat daha iyi bir performansa ulaştırıldı.
Ekip her yıldız için VLTI’ya ulaşan ışığı beslemek için 1,8 metrelik Auxiliary teleskopları kullandı. Tozlu diskleri görebilmek için yıldızın parlak ve yoğun ışığı yanında zayıf zodyaksal ışığı ayırt etmeyi başardılar. Ayrıca bu gözlemler sırasında bazı büyük ve parlak yıldızların eşi olan daha küçük sönük eş yıldızlar da tespit edildi.
Ötezodyaksal ışığın yayıldığı toz disklerine sahip yıldızların çoğunun yaşlı yıldızlar olduğu belirlendi. Bu sonuç ise çok şaşırtıcıydı ve gezegen sistemleri evrimlerini ele alan genel kabul üzerinde soru işaretlerinin oluşmasına neden oldu. En çok kabul edilen fikre göre yaşlı yıldızların çevresinde dolanan gezegenlere çarpan tozun bu nednele zamanla azalması gerekir.
Gözlemlenen yıldızlardan 14’ünün gezegene sahip olduğu da belirlendi. Gezegenler zodyak ışığının yayılmasına neden olan tozlu alanda yer alıyor. Gezegenlerin sistemlerdeki zodyaksal ışık yayılan alanlarda yer alması ileri astronomi çalışmalarında çeşitli sorunlara neden olabilir.
Daha düşük seviyelerdeki ötezodyaksal ışık bile ötegezegenlerin doğrudan görüntüleme yöntemiyle keşfini zorlaştırabilir. Bu araştırmada gözlenen zodyak ışığı Güneş çevresindekine göre 1000 kat daha parlaktır. Buna karşılık araştırmacılara göre Güneş Sistemi düzeyinde zodyak ışığına sahip olan yıldız sayısının daha fazla olması gerekir. Bu gözlemler zodyak ışık yoluyla daha ayrıntılı çalışmalar yapılabileceğini gösterir.
Liége Üniversitesi’nden Olivier Absil: “Çalışmamızda ancak Güneş Sistemi’ndekine oranla çok daha parlak zodyaksal ışığı algılayabilmemiz, daha sönük tozlu sistemlerin çok sayıda bulunduğunun işarettir. Tozlu disklere bakarak doğrudan gözlem yoluyla yeni Dünya benzeri gezegenler keşfetmeyi amaçlıyoruz” diyor.
* Zodyak ışığıyla ilgili Prof. Dr. Ethem Derman‘ın Zodyak Işığı Nedir, Biliyor musunuz? Başlıklı yazısını keyifle okuyabilirsiniz.
