Şili’deki ALMA Gözlemevi Güneş Sistemi’ne en yakın yıldız olan Proxima Centauri etrafında toz keşfi gerçekleştirdi. Yeni gözlemler sayesinde Proxima Centauri’ye uzaklığı Yer-Güneş mesafesinin bir ila dört katı olan bölgeden gelen ışıltının soğuk tozlar nedeniyle olduğu ortaya çıkarılmış oldu. Elde edilen veriler ayrıca daha da soğuk bir dış toz kuşağına işaret ederken, bu da karmaşık bir gezegen sisteminin belirtisi olabilir. Bu yapılar Güneş Sistemi’ndeki çok daha büyük kuşaklara benzerken, gezegen oluşturamayan taş ve buz parçacıklarından meydana geldikleri düşünülmektedir.
Proxima Centauri Güneş’e en yakın olan yıldızdır. Güney yarımküreden görülen Erboğa takımyıldızı doğrultusundaki sönük kırmızı cüce bizden sadece dört ışık-yılı uzaklıkta yer almaktadır. Çevresinde bulunan ve 2016 yılında keşfedilen Dünya-boyutlarındaki ılık gezegen Proxima b, Güneş Sistemi’ne en yakın gezegen ünvanını almıştır. Ancak bu sistemde tek bir gezegenden fazlası mevcuttur. Yeni ALMA gözlemleri yıldızı çevreleyen soğuk kozmik toz bulutlarından yayılan salınımı gözler önüne sermektedir.
Yeni çalışmanın baş yazarı, İspanya, Granada’daki Andalucía Astrofizik Enstitüsünden Guillem Anglada [1] bu önemli bulguyu şu şekilde açıklıyor: “Burada keşfedilen yersel gezegen Proxima b’den sonra, yıldızın etrafında keşfedilen tozun önemi şuradan geliyor; Güneş’imize en yakında bulunan yıldızın etrafında sadece tek bir gezegen olmadığına, aksine daha karmaşık bir gezegen sisteminin varlığına işaret etmektedir.”
Toz kuşakları gezegenler gibi daha büyük nesneleri oluşturamadan geride kalan maddelerdir. Bu kuşaklardaki kaya ve buz parçacıklarının boyutları, milimetreden küçük boyutlardaki minicik toz taneciklerinden, birkaç kilometreye kadar ulaşan asteroid-benzeri nesnelere kadar değişmektedir [2].
Tozun Proxima Centauri’den birkaç yüz milyon kilometreye kadar genişlediği görülmekte ve toplam kütlesinin Yeryüzü’nün yüzde biri kadar olduğu hesaplanmaktadır. Sıcaklığı ise -230 santigrat derece olarak tahmin edilmektedir, dış Güneş Sistemindeki Kuiper Kuşağının sıcaklığı kadar.
Yine ALMA verilerinde on kat daha ötede ve daha soğuk başka bir kuşağın olduğuna dair ipuçları bulunmaktadır. Doğrulandığı taktirde Güneş’ten daha soğuk ve sönük bir yıldızdan çok uzakta, oldukça soğuk bir çevredeki bu kuşak oldukça merak uyandırıcıdır. Her iki kuşak ta yıldızından sadece dört milyon kilometre civarında bulunan Proxima b gezegeninin ötesindedir [3].
Guillem Anglada keşfin anlamını şu şekilde açıklıyor: “Sonuçlara göre Proxima Centauri toz kuşağı le sonuçlanan zengin bir etkileşim geçmişine sahip bir çoklu gezegen sistemi barındırıyor. Daha sonra yapılacak çalışmalar henüz yeri bilinmeyen diğer gezegenlere işaret edebilir.”
Proxima Centauri gezegen sisteminin ayrı bir önemi var çünkü Starshot projesi ile lazer güdümlü bir mikro-uydu sayesinde bu sistemin gelecekte doğrudan görüntülenmesi planlanıyor. Yıldızın etrafındaki toz ortamının bilinmesi bu tür bir görev için oldukça gereklidir.
Yine Andalucía Astrofizi Enstitüsünden eş-yazar Pedro Amado, bu gözlemin sadece bir başlangıç olduğunu şöyle açıklıyor: “Bu ilk sonuçlar ALMA’nın Proxima etrafındaki toz yapılarını tespit edebileceğini gösteriyor. Gelecekteki gözlemler Proxima’nın gezegen sistemi hakkında daha ayrıntılı bilgiler verebilir. Genç yıldızların etrafındaki öncül-gezegen diskleri ile birlikte, yaklaşık 4,5 milyar yıl önce Dünya ve Güneş Sisteminin oluşmasına kadar geçen sürecin çoğu ayrıntısı da ortaya çıkarılmış olacaktır. Şimdi gördüklerimiz daha sonrakiler için sadece bir atıştırmalık gibi!”
Notlar
[1] Kozmik bir raslantı eseri, çalışmanın baş yazarı Guillem Anglada, Proxima Centauri b keşfini yürüten gökbilimci ve çalışma da eş-yazar olarak Guillem Anglada-Escudé ile aynı ismi paylaşmaktadır ve herhangi bir akraba ilişkileri yoktur.
[2] Proxima Centauri Güneş Sistemi’ne benzer yaşlarda oldukça yaşlı bir yıldızdır. Çevresindeki tozlu kuşaklar Güneş Sistemi’ndeki Kuiper Kuşağı ve asteroid kuşağındaki kalıntı tozlara ve tozun oluşturduğu Burçlar Işığı’na benzemektedir. ALMA’nın HL Tauri gibi çok daha genç yıldızların etrafında görüntülediği dikkat çekici diskler gezegenleri oluşturan süreçte yer alan çok daha fazla madde içermektedir.
[3] Eğer doğrulanırsa çok daha sönük olan dış kuşağın görünür şekli, Proxima Centauri gezegen sisteminin eğimini tahmin etmeleri için gökbilimcilere yol gösterecektir. Gerçekte dairesel olan bir halka eğimden dolayı eliptik olarak görülecektir. Bu sayede Proxima b gezegenin düşük sınırda bilinen kütlesi daha iyi tanımlanacaktır.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi, Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
