NASA’nın Satürn ve uydularını izleyen Cassini uzay aracı, buzla kaplı uydu Rhea’nın karbondioksit ve oksijenden oluşmuş çok ince bir atmosferi olduğunu belirledi. Keşif, bir uzay aracının doğrudan gözlemle bir cismin atmosferinde oksijen moleküllerini yakalaması yönünden bir ilk olma özelliğini taşıyor.
Satürn’ün manyetik alanı nedeniyle Rhea’daki oksijen Ay’daki gibi buz içinde hapsolmamış. Bunlar yüzeyde serbestçe dolanıp kimyasal tepkimelere neden oluyor. Buna karşılık karbondioksitin kaynağının ne olduğu hala tartışmalıdır.
Rhea’daki oksijenin yoğunluğu Dünya’dakine oranla 5 trilyon kez daha azdır. Ancak yeni bulgular Ay ve Merkür’e göre yüzeyden ayrışan oksijenin 100 kat daha fazla olduğunu gösteriyor. Oksijen ve karbondioksit oluşumu büyük bir olasılıkla evrendeki buzlu cisimlerin yüzeyindeki karmaşık kimyasal olaylarla gerçekleşiyor.
Güneybatı Araştırma Enstitüsü Cassini bilim ekibinden Ben Teolis: “Yeni sonuçlar evrende ve Güneş Sistemi’ndeki oksijen içeren aktif ve karmaşık kimyasal olayların gerçekleştiği yönünde. Cassini’nin elde ettiği sonuçlara göre Rhea sıvı suyun ve yaşamın bulunamayacağı kadar soğuk” diyor.
Buzlu yüzeyden gelen ışınların serbest bıraktığı oksijene karşılık yüzeyin altında sıvı su bulunuyor. Yüzeyin altında bir şekilde bulunan oksijen ve karbondioksit daha karmaşık molekülleri oluşturarak yaşam için elverişli koşulları taşıyabilir. Bilim insanları buzlu uyduların yüzeylerinin altına yer alabilecek bir okyanusta, yaşamın mümkün olup olamayacağını araştırmaya devam ediyor.
Oksijen ve karbondioksitten oluşan ince atmosferiyle en büyük 2. Satürn uydusu Rhea, diğer Satürn uydularından bu özelliğiyle ayrılıyor. Titan ise çok az karbondioksit ve oksijen barındırmasına karşılık daha kalın bir atmosfere sahiptir.
NASA’nın Jet İticileri Laboratuarı Cassini projesi bilim insanlarından Linda Spilker: “Cassini, Rhea’nın hayal ettiğimizden daha farklı yapıda olduğunu gösterdi. Cassini sayesinde Satürn uydularının birbirinden ayrılan özelliklerini daha iyi anladık” diyor.
Bilim insanları Rhea ve Jüpiter’in buzlu uydularına ilişkin Galileo uzay aracı ve Hubble Uzay Teleskopu’nun gözlemleri sonucunda oksijen ve karbondioksitin oluşturduğu ince bir atmosferin varlığından şüphelenmişlerdi. Cassini, Satürn halkalarını oluşturan parçacıkların morötesi bombardımana uğrayarak oksijen ürettiğini algıladı. Sonuçta Cassini Rhea’nın 101 km kadar yakınına yaptığı yakın uçuş sonucunda uydunun atmosferindeki oksijen ve karbondioksit olduğunu doğrudan gözledi.
Verilere aracın uyduya yaptığı 26 Kasım 2005, 30 Aüustos 2007 ve 2 Mart 2010’daki yakın uçuşları sonucunda ulaşıldı. Araçta bulunan iyon, nötr kütle tayfölçeri ve plazma tayfölçerinin verileri birleştirildi. İyon ve nötr kütle tayfölçeri metreküp başına 50 milyar oksijen molekülü ile 20 milyar karbondioksit molekülü olduğunu belirledi.
Plazma tayfölçeri ise oksijen ve karbondioksit iyonlarını gösteren pozitif ve negatif iyon akışlarını tespit etti.
İngiltere’deki Londra College Üniversitesi’nden Cassini araştırması üyesi Geraint Jones ise, “karbondioksitin tam olarak yüzeyden nasıl olup ta serbest kaldığı sırrını çözemedik. Ama Cassini yardımıyla uyduyu çevreleyen bu gaz bulutu bilmecesini çözmek için uğraşıyoruz” diyor.
Karbondioksitin kaynağı güneş sistemini oluşturan bulutsu ya da kuyrukluyıldızlar olabilir. Ya da Rhea’da su buzu içinde sıkışıp kalmış organik molekülleri etkileyen bir ışımayla da oluşabilir. Tabi Rhea yüzeyini bombardımana tutan karbon zengini küçük meteorların işi de olabilir. Hangisinin doğru olduğu zamanla ortaya çıkarılacak.
Kaynak: NASA-Cassini
