ALMA’yı kullanan gökbilimciler tuhaf kırmızı yıldız U Antliae tarafından uzaya salınan balon şeklindeki maddenin dikkat çekici görüntüsünü yakaladı. Gözlemler, gökbilimcilerin yıldızların yaşamlarının son dönemlerinde nasıl evrimleştiklerini anlamalarına yardımcı olacak.
Dürbün kullanan dikkatli bir gözlemci güney gökküresindeki sönük Pompa takımyıldızında parlaklığı haftalık olarak hafifçe değişen oldukça kırmızı bir yıldız göreceklerdir. U Antliae olarak adlandırılan bu olağandışı yıldızın Atacama Büyük Milimetre/milimetre-altı Dizgesi ile yapılan yeni gözlemleri, yıldızın etrafındaki dikkat çekici incelikte küresel bir kabuğu gözler önüne sermektedir.
U Antliae [1] bir karbon yıldızı olup, evrimleşmiş, soğuk ve parlak asimtotik dev kolu türüne girmektedir. Yaklaşık 2700 yıl önce, U Antliae kısa bir süre boyunca hızlı kütle kaybı sürecinden geçmiştir. Sadece birkaç yüzyıl süren bu dönemde, yeni ALMA verilerinde görülen kabuğu oluşturan madde, yüksek hızlarda yıldızdan atılmıştır. Kabuğun ayrıntılı bir şekilde incelenmesi ile ipliksi alt-yapılar olarak bilinen ince, şeritler halinde gaz bulutlarına dair bazı kanıtlar görülmüştür.
Bu dikkat çekici görüntü çoklu dalgaboylarında keskin görüntüler oluşturabilme yeteneğine sahip Şili’nin Atacama Çölü’ndeki Chajnantor Platosu’nda bulunan ALMA radyo teleskopu sayesinde mümkün olabilmiştir. ALMA U Antlieae kabuğundaki daha önce görülmesi mümkün olmayan çok daha ince ayrıntıları görebilmektedir.
Yeni ALMA verilerinde sadece tek bir görüntü yer almıyor; ALMA ile her bir kısmı farklı bir dalga boyunda görüntülenen üç boyutlu bir veri seti (veri küpü) üretilmiştir. Doppler Etkisi nedeniyle, veri küpündeki her farklı dilim, farklı hızlarda gözlemciye yaklaşan ya da uzaklaşan gazı göstermektedir. Bu kabuk aynı zamanda küresel şekilde oldukça simetrik ve incedir. Farklı hızların görüntülenmesi sayesinde bu kozmik baloncuk insan vücudu için yapılan bilgisayarlı tomogrofi tekniğindeki gibi yapay dilimlere ayrılabilmektedir.
Bu yıldızlardaki kabuk yapısının kimyasal içeriği ile atmosferlerinin ve kabukların kütle kaybıyla nasıl oluştuklarının anlaşılması, erken Evren’de yıldızların nasıl evrimleştiklerini düzgün bir şekilde anlamak için önemlidir.
Notlar
[1] U Antliae ismi Pompa takımyıldızında parlaklığı değişen dördüncü yıldız anlamını taşımaktadır. Bu tür değişenlerin isimlendirilmesi karmaşık bir sırayı izlemekte olup, burada ayrıntılı bir şekilde açıklanmaktadır.
ESO-Türkiye (Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi, Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin)
