NASA’nın Ay Keşif Yörünge Aracı (ya da kısa adıyla LRO) verileri Ay’ın güney kutbuna yakın krater bölgelerinde yüzeyde don oluşması mümkün soğuk alanlar olduğunu belirledi.
Yeni kanıtlar yüzeyden yansıyan ışığa göre sıcaklık dağılımı analizinden elde edildi.
Yüksek lisans öğrencisi Elizabeth Fisher: “Ay’ın güney kutbuna yakın soğuk yerlerdeki toprağın bazı kısımlarının daha parlak olduğunu gördük. Bu, yüzeyde don olduğu anlamına gelir” diyor.
Bu parlaklık regolit adı verilen küçük kayaların yüzey tabakası nedeniyle de oluşabilir. Araştırmacılar bir buz pateni pisti ya da bir gölet gibi geniş buzlu alanlar görmediklerini belirtiyorlar. Bunun yerine yüzeyde yer yer parlak kısımlara rastladıklarına işaret ediyorlar.
Donmuş kısımlara Ay’ın güney kutbuna yakın soğuk alanlarda rastlandı. Soğuk alanlar -160 C derecenin altında olan koyu renkli ve güneş ışığının ulaşmadığı derin kraterlerde yer alıyor. Bu koşullar altında su buzu milyonlarca ya da milyarlarca yıl önce oluşmuş olabilir.
Araştırmacılar yarım asır önce güneş ışığının ulaşamayacağı krater diplerinde su buzu olabileceğini öne sürmüştü. NASA’nın 1990’ların sonunda Lunar Prospector yörünge aracı ile yapılan gözlemler Ay’ın kutuplarına yakın bazı yerlerin hidrojen açısından zengin olduğunu gösterdi. Ancak bunun kaynağının su olup olmadığı anlaşılamamıştı. Çözüm 2009’da LRO ile geldi.
Fisher ve arkadaşları LRO’nun Diviner aleti yardımıyla elde edilen sıcaklık ölçümlerini yine üzerindeki LOLA adı verilen lazer temelli verilerle karşılaştırarak buzlanmayla ilgili kanıtlara ulaştılar. Buna göre güney kutbuna yakın en soğuk alanlar öylesine parlaktı ki bu ya buz ya da başka bir yansıtıcı madde olması demekti. Araştırmacılar buzun olmasının mümkün olmadığı sıcaklığın yüksek olduğu yerlere bakarak karşılaştırma yaptı.
Bulgular 2015 yılında başka bir ekibin rapor ettiği LRO analiziyle de uyumludur. Bu çalışmadaki sıcaklığın yüksek olduğu noktalar Lyman-Alfa Haritalama Projesinden (LAMP) ve UV’den alınan morötesi verilerle karşılaştırılmıştır. LOLA ve LAMP güneş ışığının olmarığı durumlarda da sıcaklık ölçebilir. LOLA ile yollanan lazer ışığının yansıdıktan sonraki değişimi ve LAMP ile de yansıyan yıldız ışığı ve hidrojenin morötesi bölgedeki ışıması ölçülebilir.
NASA’nın Goddard Uçuş Merkezinden LRO projesi ekibinden John Keller: “Bu bulgular Ay’ın uzun dönemli gözlemlerinin önemini gösteriyor. Bütün bu çalışmalar yıllarca ölçülmüş kapsamlı veri setlerinden oluşmaktadır” diyor.
Bu iki çalışma Ay’ın güney kutbuna yakın soğuk alanlarda buz oluştuğu tezini güçlendiriyor. Ancak bugüne kadar Ay’ın kuzey kutbu yakınlarında benzer duruma rastlanmadı.
Dallas’taki Gezegensel Bilim Enstitüsünden araştırmacı Matt Siegler: “Ay üzerinde benzer soğuk alanlarda da buz olabilir. Ancak şimdiye kadar böyle bir durumla karşılaşmadık” diyor.
Krater diplerinde buz olan bölgelere Merkür’de de rastlandı. Güneş’e en yakın gezegen olmasına rağmen Merkür’de uydumuza oranla 400 kat daha fazla buz bulunur. Bilim insanları hangi durumun normal olduğunu araştırıyor.
Diğer yanıtı zor soru ise buzun kaç yaşında olduğu? Eğer buzun kaynağı asteroit ya da kuyruklu yıldızlar ise yaşı Güneş Sistemi kadar yaşlı olabilir. Ancak su güneş rüzgarının tetiklemesi sonucu kimyasal tepkimelerle oluşmuşsa daha genç yaşta olabilir.
Belki de her iki olasılık da doğrudur. Zemin altında daha yaşlı ve onun üzerinde daha genç buz birikmiş olabilir.
Siegler eldeki yeterli kanıtla daha fazla araştırma yapılabileceğini belirtiyor. Ay’daki buzun keşfi için gerekli kaynak sağlanarak aynı zamanda Dünya’daki suyun kökleri de ortaya çıkarılabilir.
