ESO’nun VLT’si çarpışan yıldız rüzgarları tarafından şekillendirilen kıvrımlı bir sistemin ayrıntılarını yakaladı
ESO’nun Çok Büyük Teleskopu üzerindeki VISIR aygıtı yeni keşfedilen büyük kütleli üçlü yıldız sisteminin bu dikkat çekici görüntüsünü elde etti. Eski bir Mısır tanrısının adı olan Apep takma adı verilen bu sistem belki de bulunan ilk gama-ışın patlaması öncülü olabilir.
ESO’nun Çok Büyük Teleskopu (VLT) üzerindeki VISIR ile yakalanan bu yılana benzeyen kıvrımların önünde patlamak üzere olan bir gelecek var; bu bir Wolf-Rayet yıldız sistemi olup, Evren’deki en yüksek enerjiye sahip kaynaklardan biri olabilir — uzun süreli bir gama ışın patlaması (GRB).
“Bu kendi gökadamızda keşfettiğimiz bu türden ilk sistem,” diye açıklıyor çalışmaya liderlik eden Hollanda Radyo Astronomi Enstitüsü’nden (ASTRON) Joseph Callingham. “Kendi arka bahçemizde bu türden bir sistem bulmayı hiç beklemiyorduk” [1].
Büyük kütleli yıldızların bir toz “fırıldağı” ile çevrelendiği bu sistem resmi katalog adıyla 2XMM J160050.7-514245 olarak bilinmektedir. Ancak gökbilimciler ona “Apep” demeyi tercih ediyor.
Apep ismi kıvrımlı şeklinden, merkezi yıldızları çevreleyen bir yılanı andırmasından alıyor. İsmini aldığı eski Mısır tanrısı kaosu andıran dev bir yılandı — böyle şiddetli bir sisteme tam oturuyor. Güneş tanrısı Ra’nın her gece Apep ile savaştığı tapınanların Ra’nın zaferini sağlmasıyla Güneş’in tekrar doğduğuna inanılıyordu.
GRB’ler Evren’deki en güçlü patlamalardan biridir. Saniyenin binde birinden birkaç saate kadar sürebilirken, Güneş’in tüm ömrü boyunca üretebildiği enerjiyi bu sürede salabilirler. Uzun süreli GRB’lerin — 2 saniyeden uzun süreli olanlar — hızla dönen Wolf-Rayet yıldızlarının süpernova şeklindeki patlamalarından oluştuğu düşünülüyor.
Bazı büyük kütleli yıldızlar yaşamlarının sonunda Wolf-Rayet yıldızlarına dönüşmektedirler. Bu aşama kısa sürelidir ve Wolf-Rayet yıldızları bu sürede sadece birkaç yüz bin yıl yaşayabilir — kozmik zaman ölçeğinde göz açıp kapayıncaya kadar geçen süre. Bu sürede güçlü yıldız rüzgarları şeklinde çok miktarda madde atımı yaparlar ve bu maddenin hızı saatte milyonlarca kilometreye kadar çıkabilir. Apep’in yıldız rüzgarlarının hızı 12 milyon km/s olarak ölçüldü.
Bu yıldız rüzgarları üçlü yıldız sistemini çevreleyen özenle hazırlanmış gaz dağılımları meydana getiriyor — sistemde birbirleri etrafında dolanan bir çift yıldız ve onlara çekimsel olarak bağlı olan bir tekil yıldız bulunuyor. Görüntüde sadece iki yıldız benzeri nesne görünür olsa da, alttaki kaynak tekil gibi görülen çift Wolf-Rayet yıldızıdır. Bu çift Apep’i çevreleyen kıvrımlı yılanın şeklinden sorumludur ve iki Wolf-Rayet yıldızının yıldız rüzgarlarının çarpışmaya başlamasıyla oluşmuştur.
Apep’in aşırı hızlı rüzgarlarıyla karşılaştırıldığında, toz fırıldağının sakin bir şekilde saatte 2 milyon km’den az bir hızla kıvrımlaştığı ölçülmüş. Bunun kaynağının ise çiftlerden birinden farklı yönlere yavaş ve hızla atılan yıldız rüzgarı olduğu düşünülüyor.
Bu o yıldızın kritik dönme hızına yakın olduğuna işaret ediyor — yeterince hızla dönerse kendisini parçalayabilir. Bu kadar hızla dönen bir Wolf-Rayet yıldızının yaşamının sonunda merkezinin çökerek uzun süreli bir GRB ürettiğine inanılıyor.
Notlar
[1] Şimdi Hollanda Radyo Gökbilim Enstitüsü’nde olan Callingham Sydney Üniversitesi’nde iken araştırma ekibi lideri Peter Tuthill ile birlikte çalışarak bu araştırmanın bir kısmını gerçekleştirmiştir. ESO teleskopları ile yapılan gözlemlere ek olarak ekip ayrıca Avustralya’daki Siding Spring Gözlemevi’ndeki Anglo-Australian Teleskopu’nu da kullanmıştır.
Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin
