Gökbilimciler yaşlı ve büyük gökadaları saran ikinci bir kuşak varmış gibi görünen sıra dışı morötesi ışınımın varlığını tespit ettiler. Bu yapılar bir şekilde Samanyolu benzeri sarmal gökadaların da tepesini oluşturmuş ve yeni yıldızları oluşturmak için gökadaya gelen gazla kendilerine gereken gücü sağlamışlar.
Bu halkaların keşfi ölü varsayılan ve yıldız yapamayan gökadaların yeniden yıldız yapmaya başlayabileceğini ve gökada evriminin “beşikten mezara” kadar olağan seyretmediğini gösteriyor.
Indiana Üniversitesi’nden Samir Salim: “Bir gökada aktif yıldız oluşum evresinden artık yıldız yapamayan sakin hayat süren bir forma geçiş yapar. Ama şimdi ölü bir gökadanın bile tekrar gençleşebileceği ortaya çıkarıldı” diyor.
Bir-İki Gözlemle Varılan Sonuç
Keşif, iki yörünge uydusu, Hubble Uzay Teleskopu ve Gökada Gelişim Tarayıcısı araçlarından alınan verilerin birleştirilmesiyle gerçekleştirildi. İlk olarak Gökada Gelişim Uydusu morötesi ışık altında gökyüzünün belirli bir bölgesini gözledi. Uydu yıldız oluşumuna uygun olmayan ancak kuvvetli morötesi ışınım yayan 30 kadar eliptik “erken” gökadayı belirledi. Erken gökadalar yeni yıldız oluşumu için gerekli olan soğuk gazdan yoksundurlar.
Yapısı gereği morötesi ışınımla parlayan gökadaları daha yakından görüntüleyemeyen Gökada Gelişim Tarayıcısı’na destek Hubble’dan geldi. Hubble’dan alınan sonuçlar ise inanılmazdı: gökadaların dörtte üçünde bulunan ve gökadaları saran halkaların boyu 250 000 ışık yılına kadar uzanıyordu. Hatta bu morötesi yapı birkaç sarmal gökada da bulunuyordu.
Los Angeles Kaliforniya Üniversitesi’nden Michael Rich: “Biz önce bu halkaları göremedik. Güzel ve olağandışı bu nesne bize gökadaların gelişimi hakkında çok önemli bilgiler sunacaktır” diyor.
Renkten Yaş Hesabı
Gökbilimciler gökada da parlayan yıldızların ışığının rengine bakarak gökadanın yaşını kestirebiliyor. Canlı ve genç gökadaların yıldızları, büyük ve yüksek enerjili ışınım yayacaklarından mavimsi görünürler. Bunun tam tersi durumda yani yaşlı gökadalar ise eski yıldızları nedeniyle kırmızımsı renklerde ışınım yayarlar. Buna göre gözledikleri yıldızların kırmızılığını ölçen Gökada Gelişim Tarayıcısı ve Hubble, gökadaların 10 milyar yıl dolayında bir yaşa sahip olduğunu belirlediler.
Gözlenen gökadaların birkaçındaki morötesi ışınım yıldız oluşumu sırasında gerçekleşen patlamayla oluşmuş olabilir. Ama aslında gözlenen gökadaların çoğunda yeni yıldız oluşumları morötesi halkalar içinde eski gaz ile yeni gazın tanışması sonucu oluşmaktadır. Elbette yıldız oluşum sürecinin olmazsa olmazı olan hidrojen gazı bulutları henüz tespit edilemedi.
Morötesi Yüzüklerin Efendisi
Halka kalıntısını oluşturarak gökadanın tekrar dirilmesine neden olan bu gazın nereden geldiği ise henüz yanıt bulamamış bir soru. Bazı ender durumlarda yaşlı gökadalar böylesi gazı daha küçük ve genç bir gökadayla birleşme sürecinde bulabilir.
Ancak araştırmacıların bu kaynak gaz senaryosu hakkında da ciddi kuşkuları bulunuyor. “Böylesi bir halka için gerekli şok dalgası ancak küçük gökadanın büyük adaya düz ve tam ortasından vurmasıyla oluşabilir. Ancak böylesi bir çarpışma oldukça ender görülebilir” diyor Salim.
Biraz daha olası diğer yaklaşım ise bu gazın gökadalar arası ortamdan geldiği yönünde. Böylesi bir gaz gökadaların merkezleri çevresini sararak böylesi halkaları oluşturabilir.
Sonuç olarak yaşlı gökadaların nasıl gençleştiğini bulabilmek için daha fazla gözlem yapmak gerekecek. Gökadalar anlaşılan kıştan sonra bahar mevsimi gibi gençleşmenin keyfini yaşıyor. Gökbilimciler ise bu gençlik iksirinin sırrını arıyor.
Kaynak: NASA-JPL
