Evren 11 milyar yıl önce Dünya’nın yaşamaya başladığı küresel ısınmanın benzerini yaşadı. Sonuçta obur karadeliklerin şiddetli patlamalar ile yaydığı ışınımlar 500 milyon yıl boyunca bazı cüce gökadaların büyümesine engel oldu. Bu bilgiye Hubble Uzay Teleskopu’nun yeni teknoloji ürünleri yardımıyla ulaşıldı.
Süreç 11,7 ile 11,3 milyar yıl öncesini kapsıyor. Kozmik Kaynaklı Tayölçer ile bu zamanda ilkel hidrojen atomlarının iyonlaşarak elektronlarını yitirdiği ve ısınan gazınbazı küçükl gökadalarda yıldız oluşumuna izin vermediği belirlendi. Kü.ük kütleli gökadalar gazı kütleçekimleri etkisi altına alamayınca, gaz uzay boşluğuna dağıldı.
Colorado Üniversitesi’nden Michael Shullu ve ekibi bir kuasardan (çok hareketli bir gökadanın parlak çekirdeği) yayılan morötesi ışınımda helyuma ait tayf soğurma çizgilerine rastladı. Kuasarın parlaklığı tıpkı sis içinde parlayan bir aracın farı gibi önündeki bulutu aydınlatır. Erken evrende gökadalar arasında dağılmış olan gaz bu sayede aydınlanmış olur.
13 milyar yıl önce evrene dağılan büyük enerji ile oluşan büyük yıldızlar arasındaki soğuk ortamda hidrojeni iyonize edip ilk sıcak hava dalgasını oluşturdu. Hidrojen çekirdeği büyük patlamanın ardından iyonize oldu ki bu döneme iyonlama ya da yeniden iyonlaşma (reionization) denir.
Ancak Hubble ile ilkel helyumun yeniden iyonlaşması için morötesi ışınım kaynakları ile üretilen gerekli enerjinin büyük patlamadan sonra 2 milyar yıl alacağını belirlendi.
Bu ışınım yıldızlardan gelmedi ancak kaynağını bir kısmından kuasarlar sorumlu. Aslında helyumun yeniden iyonlaştığı dönem kuasarların bol olduğu dönemdir.
Evren o zamanlar oldukça hareketli, ‘deli’ bir dönemini yaşıyordu. Gökadalar sık sık çarpışıyor ve gökadaların merkezleri çevrelerindeki gazı yutan süper kütleli karadelikler barındırıyordu. Karadelikler oldukça kızgın bir şekilde kütle çekimi enerjisini güçlü mor ötesi ışınımlara dönüştürüyordu. Bu da gökadalar arasındakiş helyumun sıcaklığının 18 000 dereceden 40 000 dereceye yükselmesine neden oluyordu. Bu hareketli dönem ve cüce gökadaların ortaya çıkıp evrimlerini sürdürebilmeleri ancak helyumun soğuyarak yeniden iyonlaşmasıyla mümkün oldu. “Helyumun yeniden iyonlaşması gerçekleşmemiş olsaydı ancak birkaç cüce gökadanın varolabileceğini düşünüyorum” diyor Shull.
Shull ve ekibi helyum geçişi dönemini netleştirmek için Hubble ile evrenin farklı bölgelerine bakmayı planlıyor. Çünkü böyle bir olayın evrenin her noktasında gerçekleşmiş olması gerektiğine inanıyorlar.
Kaynak: Hubble
