ESO’nun VISTA tarama teleskopu ile alınan yeni bir kızılötesi görüntüsü Tekboynuzlu (Unicorn) takımyıldızı içinde bulunan genç yıldızlar, karanlık bulutlar ve gaz sarmallarının ışımalarının meydana getirdiği olağanüstü manzarayı gözler önüne sermektedir. Tekboynuzlu R2 olarak bilinen bu yıldız oluşum bölgesi dev bir karanlık bulutun içine gömülmüştür. Bölge görünür ışıkta görüntülendiğinde neredeyse tamamen tozla örtülü iken, kızılötesinde olağanüstü görünmektedir.
Tekboynuzlu takımyıldızında, büyük kütleli karanlık bir bulut içerisinde gizlenmiş, toz ve moleküllerce zengin aktif bir yıldız doğumevi bulunmaktadır. Gökyüzünde daha tanıdık olan Avcı Bulutsusu’ndan daha yakın görünse de aslında yeryüzüne iki kat daha uzakta, yaklaşık 2700 ışık yılı uzaklıkta yer almaktadır. Görünür ışıkta büyük kütleli sıcak yıldız grupları molekül bulutunun karanlık ve sisli dış katmanlarından saçılan mavimsi yıldız ışığı ile yansıma bulutsusunun güzel bir koleksiyonunu oluşturmaktadır. Bununla birlikte, kalın yıldızlararası tozun yeni doğan çoğu yıldızın kızılötesi ve görünür bölgede yaydığı ışığı güçlü bir şekilde soğurması nedeniyle, bu yıldızlar gizli olarak kalmaktadır.
- Görünür ışık (soldaki) ve kızılötesi (sağdaki) ile alınmış görüntüler. (ESO/J. Emerson/VISTA/Digitized Sky Survey 2. Acknowledgment: Cambridge Astronomical Survey Unit)
ESO’nun Şili’nin kuzeyindeki Paranal Gözlemevi’nde bulunan, Görünür ve Kızılötesi Gökbilim Tarama Teleskopu (VISTA [1], eso0949) ile alınan bu harikulade görüntü kozmik tozun karanlık perdesinin arasından geçerek, sıcak genç yıldızlar tarafından salınan ışımayı ve yoğun parçacık rüzgârlarının tozlu yıldızlararası maddesiyle yontulan kıvrım, düğüm ve iplikçikleri şaşırtıcı bir şekilde gözler önüne sermektedir.
“Bu görüntüyü ilk kez gördüğümde ‘Vay be!’ dedim. Teyboynuzlu R2 kümesi etrafındaki tüm toz şeritlerini ve iyice gizlenmiş genç yıldızsal nesnelerden çıkan jetleri görünce hayrete düştüm. Heyecan verici detayıyla bu şekilde bir zenginlik VISTA’nın bu görüntüleriyle açığa çıkmaktadır.” diyor Londra Üniversitesi Queen Mary’den VISTA ortaklığı lideri Jim Emerson.
Dev görüş alanı, büyük aynası ve duyarlı kamerasıyla, VISTA Tekboynuzlu R2 bölgesi gibi, gökyüzünün geniş alanlarından yüksek kalitede ve derin kızılötesi görüntüler elde etmek için idealdir. Bu uzaklıkta VISTA’nın görüş alanının genişliği yaklaşık 80 ışık-yılına eşittir. Toz kızılötesi dalgaboylarında saydam olduğu için, görünür ışıkta görülemeyen çoğu genç yıldız görünür olmaktadır.
- Bileşik görüntüyü oluşturan bölgelerin ayrıntılı parçaları. (ESO/J. Emerson/VISTA. Acknowledgment: Cambridge Astronomical Survey Unit)
Yeni görüntü kızılötesi tayfın üç farklı bölgesinde alınan pozlardan oluşturulmuştur. Tekboynuzlu R2 gibi molekül bulutlarında, düşük sıcaklılar ve görece düşük yoğunluklar hidrojen gibi belli başlı şartlar altında kızılötesinde güçlü salmalar yapan moleküllerin oluşmasını sağlamaktadır. VISTA görüntüsündeki çoğu pembe ve kırmızı yapılar muhtemelen genç yıldızlardan dışarıya akan maddedeki moleküler hidrojen parıltılarıdır.
Tekboynuzlu R2 iki ışık yılından daha az genişlikte, halen tozlu disklerle çevrili olan yeni doğmuş büyük kütleli yıldızlardan oluşan parlak bir kızılötesi kaynaklar kümesi ve çok büyük kütleli genç yıldızlarla dolu yoğun bir merkeze sahiptir. Yakından incelendiğinde yıldız yoğunluğunun görüldüğü ve göze çarpan kırmızımsı özelliklerin muhtemelen moleküler hidrojen salmasını gösterdiği bu gölge görüntünün merkezinde yer almaktadır.
Görüntünün merkezindeki parlak bulutların en sağındaki NGC 2170’dur, bölgedeki en parlar yansıtma bulutsusu. Görünür ışıkta, bulutsu parlakça, karanlık bir okyanusta açık mavi adalar şeklinde görünürken, kızılötesinde yüzlerce yıldızın var olmaya başladığı şiddetli fabrikalar kendilerini gözler önüne sermektedir. NGC 2170 küçük bir teleskopla sönük olarak görülür ve William Herschel tarafından 1784 yılında İngiltere’de keşfedilmiştir.
- Tekboynuzlu takımyıldızı kırmızı daire ile gösterilmiş. Takımyıldız Avcı’nın (Orion) Kuşağı’nı oluşturan 3 yıldızın hemen solunda yer alıyor. (ESO, IAU and Sky & Telescope)
Yüzlerce ışık yılı genişliğindeki büyük yıldızlararası gaz ve toz bulutları içerisinde meydana gelen yıldızlar genellikle birkaç milyon yıllık süreçlerle oluşmaktadır. Yıldızlararası toz görünür ışığı geçirmediği için, kızılötesi ve radyo bölgesi gözlemleri yıldız evriminin erken evrelerinin anlaşılmasında kritik bir öneme sahiptir. Güney gökküresini sistematik olarak tarayan VISTA gecelik 300 gigabyte veri elde etmektedir, bu bölgeler hakkında çok miktarda bilgi içeren bu veriler daha detaylı olarak Çok Büyük Teleskop (VLT), Atacama Büyük Milimetre/milimetre-altı Dizgesi (ALMA) ve gelecekte Avrupa Aşırı Büyük Teleskopu (E-ELT) tarafından incelenebilecektir.
Notlar
[1] 4.1 metrelik birincil aynası ile VISTA dünyadaki en büyük tarama teleskopudur ve 67 milyon piksel sayısıyla herhangi bir teleskop üzerindeki en büyük kızılötesi kamera ile donatılmıştır. 2010 yılı başlarında başlayan gökyüzü taramalarına tahsis edilmiştir. Teleskop ESO’nun Çok Büyük Teleskopu’na ev sahipliği yapan tepeye komşu bölgede bulunmakta ve olağanüstü gözlem koşullarını paylaşmaktadır. Atacama Çölü’nün bu bölgesindeki gökyüzünün kayda değer kalitesinden dolayı, yeryüzündeki en kuru yerlerden biri olan Cerro Armazones, Cerro Paranal’dan sadece 20 km uzaklıkta yer almaktadır ve son olarak E-ELT’nin gelecekteki için yerleşke olarak seçilmiştir.
Kaynak: ESO-Türkçe (Arif Solmaz)
