Son zamanlarda haber bültenlerinde ve gazetelerde güneş fazlaca yer almaya başladı. Güneş’teki hareketlilik haber değeri taşır, çünkü Güneş uzun zamandır oldukça sessizdi. Gökbilimciler bir süredir Güneş’te uzun süren minimumu açıklamaya çalışıyor. Yapılan bilgisayar benzetimleriyle bir sonuca ulaşıldı. Buna göre Güneş’teki sessizlik içindeki sıcak plazma akışının değişimine bağlı.
Harvard-Smithsonian Astrofizik Merkezi’nden (CfA) Andres Munoz-Jaramillo: “Güneş’teki plazma akışı, okyanus içinde akan nehirlere benzer. Anlamaya çalıştığımız bu plazma nehirlerinin güneşteki hareketlilikten ne derece sorumlu olduğudur” diyor.
Güneş, maddenin dördüncü hâli olan plazma halindedir. Bu hâlde elektron ve pozitif iyonlar serbestçe akar. Bu akış sonucunda oluşan patlamalar ve güneş lekesi gibi etkiler ise çekirdekteki manyetik alanlarla beslenir.
Gökbilimciler Güneş’teki bu hareketliliğin her 11 yılda tekrar ettiğini biliyorlar. Güneş’in en hareketli olduğu dönemlerde uzaya milyarlarca ton sıcak plazma püskürür ve buralarda görece daha soğuk olan koyu güneş lekeleri oluşur. Eğer bu plazma Dünya’ya çarparsa, bu uzayda görev yapan uyduları, elektrik dağıtım şebekelerini ve iletişimi etkileyebilir.
Güneş sakin bir durumda yani minimumda iken güneş lekesi ve püskürmelere ender rastlanır. Bunun Dünya’daki etkileri daha az olmasına karşılık yine de önemlidir. Örneğin Dünya’nın atmosferi yüzeye yakınlaşır. Ayrıca güneş rüzgârı (ve bununla birlikte manyetik alan) yıldızlararası uzaydan bize gelen kozmik ışınların azalmasına neden olur.
Yakın zamanda gerçekleşen güneş minimumu yani lekesiz güneş günü 2008-2010 yılları arasında 780 gün sürdü. Güneş’teki en uzun süren minimum dönem en son 300 günle 1913’de yaşanmıştı.
Munoz-Jaramillo: “Son güneş minimumumun iki önemli özelliği öne çıktı: hiç Güneş lekesi ortaya çıkmadı ve zayıf bir kutup manyetik alanı görüldü. (Kutup manyetik alanı Güneş’in kuzey ve güney kutuplarında oluşan manyetik alanlardır) Güneş minimumunu anlamak istiyorsak bu iki olayı açıklamak zorundayız” diyor.
Munoz-Jaramillo bu sorunun üstesinden gelebilmek için 2000 yıla ait 210 çevrim üzerindeki verileri bilgisayara aktararak güneşin davranış modelini elde etmeye çalıştı. Özellikle yüksek enlemlerden güneş ekvatoruna yönelen plazma akımlarını hedef olarak belirledi. Bu akımlar dünyadaki okyanus akıntılarına benzer. Güneş’in iç katmanlarından ekvatora doğru hareketlenir ve son olarak kutupolarda kendini gösterir. Akış saatte 64 km gibi hızla gerçekleşirse tamamlanması 11 yıl sürer.
Munoz-Jaramillo ve ekibi Güneş’in plazma nehirlerini tıpkı bozuk bir koşu bandındaki gibi hızlanıp yavaşladığını gördüler. Buna göre güneş çevriminin ilk yarısında hızlı bir akış, ikinci yarısında uzun süren ve minimumlara neden olan yavaş bir akış gerçekleşiyordu. Buradaki hızlanma ve yavaşlamanın nedeni ise plazma akışı ile güneşin manyetik alanı arasındaki ilişkide yatıyor.
“Bu, bir üretim hattında olduğu gibi, yavaşlayarak çevrimi sona erdirip yeni bir çevrime başlaması demektir” diyor Munoz-Jaramillo.
Bu gibi çalışmaların temel nedeni ise yaklaşan güneş maksimum ve minimumların zamanını ve gücünü tahmin edebilmektir. Ekibin tahminine göre bir sonraki güneş minimumu 2019’da gerçekleşecek.
Ekip üyelerinden Didyendu Nandy: “Biz bu plazma nehirlerinin akış yönlerini neyin değiştireceğini bilemeyiz. Ancak akışın nasıl değiştiğini ve sonuçlarının neler olabileceğini kestirebiliriz” diyor.
