ESO’nun Çok Büyük Teleskopu (VLT) Samanyolu’nun merkezi bölgesini hayret verici bir çözünürlükte gözleyerek gökadamızdaki yıldız oluşumlarının hikayesi hakkında yeni ayrıntılara ulaştı. Yeni gözlemler sayesinde gökbilimciler Samanyolu’nun yaşamında etkileyici bir olaya dair kanıtlar elde etti: yüz binlerce süpernova patlamasıyla sonuçlanan aşırı yoğun bir yıldız oluşum evresi.
“Gökada merkezinin büyük bir kısmına dair benzeri olmayan tarama gözlemlerimiz Samanyolu’nun bu bölgesindeki yıldızı oluşumuna dair ayrıntılı bakış açıları sağladı,” diyor gözlemleri yürüten İspanya, Granada’dan Andalusia Astrofizik Enstitüsünden Rainer Schödel. “Şu ana kadar kabul edilenlerin aksine, yıldız oluşumu sürekli devam etmiyordu,” diye ekliyor Granada’daki aynı enstitüdeyken Samanyolu’nun merkezi bölgesine dair iki yeni çalışmayı yürüten Francisco Nogueras-Lara.
Bugün Nature Astronomy’de yayımlanan çalışma ile ekip, Samanyolu’nun merkezi bölgesinde bulunan yıldızların yaklaşık % 80’inin gökadamızın en erken dönemlerinde, sekiz ila 13.5 milyar yıl önce oluştuğunu buldu. Yıldız oluşumundaki bu ilk dönemi takiben, yaklaşık altı milyar yıl boyunca çok az sayıda yıldız oluşumu gerçekleşti. 100 milyon yıldan az süren bu sürecin sonu, yaklaşık bir milyar yıl önce, bu merkezi bölgede toplam kütlesi muhtemelen birkaç on milyon Güneş kadar olan yıldızların yoğun olarak oluşmasıyla son bulmuştur.
“Bu yoğun oluşum sırasında, araştırılan bölgedeki koşullar ‘yıldız-patlaması’ gökadalarındakilere benziyor olmalı, yani yılda 100 güneş kütlesinden daha büyük bir yıldız oluşum oranına,” diyor şimdi Almanya, Heidelberg, Max Planck Gökbilim Enstitüsünde bulunan Nogueras-Lara. Şu anda tüm Samanyolu’ndaki yıldız oluşumu oranı yılda bir ya da iki güneş kütlesi kadardır.
“Yüz binlerce süpernova patlamasıyla sonuçlanan bu yoğun oluşum etkinliği, muhtemelen Samanyolu’nun tüm tarihindeki en yüksek enerjili olaylardan biri olmuştur,” diye ekliyor. Yoğun yıldız oluşumu etkinliği sırasında, çok sayıda büyük kütleli yıldız meydana gelir; ve bunların yaşam süreleri düşük-kütleli yıldızlara göre daha kısa sürdüğünden, yaşamlarının sonuna daha kısa sürede ulaşırlar ve ölümleri şiddetli süpernova patlamaları şeklinde gerçekleşir.
Gökadanın merkezi bölgesinin gözlendiği bu araştırma ESO’nun Şili’deki Atacama Çölü’nde bulunan VLT üzerindeki HAWK-I aygıtı ile mümkün olmuştur. Kırmızı-ötesine-duyarlı bu kamera toz boyunca gözlem yaparak Samanyolu’nun merkezi bölgesini ayrıntılı bir şekilde incelemiş ve sonuçları Ekim ayında Astronomy & Astrophysics dergisinde yayımlanan araştırmayı Nogueras-Lara ve İspanya, ABD, Japonya ile Almanya’dan gökbilimciler ekibi yürütmüştür.
Bu görüntü GALACTICNUCLEUS taramasıyla yayımlanan ilk görüntüdür. Gökadamızın merkezi bölgesine ait net görüntüler almayı hedefleyen bu program, ESO’nun VLT’si üzerindeki HAWK-I aygıtının geniş görüş alanı ve yüksek açısal çözünürlüğüne bağlı olarak hazırlanmıştır. Üç milyondan fazla yıldızı araştıran bu taramanın gerçekleştirildiği bölge, Gökada merkezinden dışarıya doğru 60,000 ışık-yılı (bir ışık-yılı yaklaşık 9.5 trilyon kilometredir) karelik bir bölgedir.
Arif Solmaz, Çağ Üniversitesi – Uzay Gözlem ve Araştırma Merkezi, Mersin
