Dünya’ya ışığı yüz milyonlarca yıl sonra ulaşan iki süpernova patlaması keşfedildi.
6 Şubat’ta keşfedilen ve 450 milyon yıl önce patlayan süpernova Dallas’taki Southern Methodist Üniversitesi’nden (SMU) yüksek lisans öğrencisi Farley Ferrante tarafından keşfedildi.
Patlayan yıldız sönük takımyıldız Av Köpekleri’nin “anonim” adlı nispeten boş bölgesinde bulunuyor. Av Köpekleri takımyıldızı Büyükayı takımyıldızı yakınında yer almaktadır.
20 Kasım’da keşfedilen ikinci süpernova ise 230 milyon yıl önce patlamış olup Başak takımyıldızında yer alan gökadalardan birindedir.
Her iki süpernova SMU’nun yüksek lisans öğrencileri tarafından kullanılan Robotik Optik Hızlı Deneysel Arama Teleskopu (Robotic Optical Transient Search Experiment-ROTSE3b) ile görüldü. Teleskop Batı Teksas’ın yakınındaki Davis Dağı’nda Kurulu olan McDonald Gözlemevi’nde bulunuyor.
Yaklaşık 450 milyon yıl önce patlamış olanı, Supernova 2013X olarak adlandırıldı. O zamanlar Dünya’da yaşam deniz ve okyanuslardan kıyıya doğru akmaya başlamıştı. Supernova 2013X daha sonra SMU’daki lisans öğrencileri tarafından “Everest” olarak adlandırıldı.
230 milyon yıl önce patlayan ise Supernova 2012ha olarak kodlandı. Bu sıralarda Dünya’da dinozorlar yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlamıştı. “Bu patlamaların oldukça yeni olduğunu söyleyebiliriz” diyor Ferrante. Bu süpernovaya “Sherpa” adı verildi.
Tip Ia Süpernovaları Kozmik Uzaklıkların Belirlenmesine Yardım Eder
Everest ve Sherpa keşfedilen 200 süpernovadan ikisidir. Teleskoplarla gözlem yapılmadan önceki birkaç yüzyılda ender süpernova kaydı tutulmuştur.
“Everest ve Sherpa şimdiye kadar keşfedilen en genç, en yaşlı, en uzak, en yakın ya da en büyük süpernova değildir. Ancak bunlar tıpkı diğerleri gibi önemli bilgiler sunduğu için önemlidir” diyor Ferrante.
SMU’nun astronomi ekibinden fizik profesörü Robert Kehoe’ye göre Tip Ia sınıfındaki Everest ve Sherpa beyaz cüce patlaması ile oluşmuştur.
Kehoe, beyaz cüce, enerjisini tüketmiş ölmekte olan yıldız olduğunu belirtiyor. Bu Dünya kadar büyük ancak Güneş kadar ağırdır. İçinden alınacak bir çay kaşığı madde Everest Dağı kadar ağır olacaktır.
Bilimcilere göre bir beyaz cüce yakınındaki yıldızdan madde çalarak bunu çevresinde biriktirir ve füzyonu yeniden başlatır. Beyaz cüce bir buçuk güneş büyüklüğüne kadar şişer. Ancak mevcut ağırlığı bunu taşıyamaz ve yıldız içe çökerek füzyonu ateşleyerek patlar. Sonuç Tip Ia süpernovasıdır.
“Bu Tip Ia süpernovalar standart mumlar gibidir. Parlaklıkları birbirine çok benzer. Bu nedenle bunlara bakan bilimciler yıldızdan olan uzaklığa göre görülen parlaklık azaldığından kozmik uzaklıkları ölçebilir” diyor Ferrante.
“Sherpa standart Tip Ia iken Everest daha özeldir. Bu Tip Ia sınıfındaki 1991T ile benzer özellikleri paylaşır. Everest iki beyaz cücenin birleşmesiyle oluşmuştur” diyor.
Sherpa’nın patlama parlaklığı çıplak gözle görülemeyecek kadar çok sönük 16 kadirdedir. Everest ise çok daha sönük olup 18 kadirdedir.
Karşılaştırma açısından, ışık bir yılda yaklaşık 10 trilyon km yol alır. 150 milyon km uzaklıktaki Güneş’ten çıkan ışınlar Dünya’ya yaklaşık 8 dakikada ulaşır.
Gizemli Karanlık Enerjinin Anlaşılmasında da Süpernovalar Kullanılır
Diğer Tip Ia süpernovalarda olduğu gibi Everest ve Sherpa’da evrenin en büyük gizemlerinden birine bir parça da olsa katkı sağlar: karanlık enerji nedir?
Her Tip Ia süpernovası evrenin kütle-enerji miktarının % 73’ünü oluşturan karanlık enerji hakkında dolaylı bilgi sağlar. Kurama göre karanlık enerji Büyük Patlama’dan bu yana evrenin genişlemesinden sorumludur.
“Patlayan her yıldız gökbilimcilere evrenin genişleme hızı değerinin düzeltilmesi çalışmalarında önemli veriler sunar. Daha uzağa gidildikçe ya da başka bir ifadeyle Büyük Patlama’ya doğru yaklaştıkça karanlık enerjiyi daha iyi anlayabiliriz” diyor Ferrante.
Hobby-Eberly Spektrogramı Süpernovaların Keşfini doğruladı
McDonald Gözlemevi’ndeki Hobby-Eberly Teleskopu ile Everest 10 Şubat’ta, Sherpa 29 Kasım’da onaylandı.
ROTSE ile sürekli olarak bu tür süpernovalar, nova ve değişken yıldızlar taranır. Veriler her gün gözden geçirilerek gökyüzünde olası parlaklık değişimleri aranır.
