TV filmi Zeyna’nın tekerlek biçimli ‘chakram’ adlı silahını andıran bu gökada oldukça sıradışı bir görünümdedir. 12 milyar yıl yaşındaki NGC 1291 adlı yaşlı gökadanın NASA’nın Spitzer Uzay Teleskopu ile alınan bu görüntüsünde halkada yenidoğan yıldızların yaydığı ışık göze çarpıyor.
Virginia’daki Ulusal Radyo Astronomi Gözlemevi’nden Kartik Sheth: “Gökadanın geriye kalanı olgunlaşmış olmasına karşılık dış halkada yeni doğan yıldızların ışıkları görülüyor” diyor.
33 milyon ışık yılı uzaklıktaki NGC 1291 gökyüzünün en büyük alanı kaplayan Irmak (Eridanus) takımyıldızı doğrultusundadır. Gökadanın merkezi bölgesinde yıldızlarla dolu uzun bir çubuk göze çarpıyor. Bu bölge mavi merkezi çevreleyen kırmızı bir S şeklindedir.
Çubuk, gökadanın oluşumunda etkili olmuştur. Merkez çevresinde dairesel yörüngelerde dolanan yıldızlardan kopan malzeme burada dairesel olmayan bir çizgi üzerinde yayılmaktadır. Sıkışan gaz yeni yıldızların oluşumunu sağlamaktadır. Samanyolu Gökadası’nda da NGC 1291’de olduğu gibi etkili bir çubuk bulunmaktadır.
Sheth ve ekibi bu yıldızlı çubukların gökadaların evrimini nasıl etkilediğini anlamaya çalışıyor. Spitzer’in yardımıyla başlatılan S4G adlı bir programla Steth ve ekibi Samanyolu’na yakın 3000’den fazla gökadanın yapısını inceliyor. Bu gökadalar 120 milyon ışık yılı uzaklık içinde yeralmaktadır ki kozmik uzaklıklar gözönüne alındığında bu gökada bir taş atımı kadar uzağımızdadır.
Gökbilimciler bu tür çubukların yapısal özelliklerini inceler. Böylece gökadanın oluşumu ve gelişiminin yanı sıra çevresel etkilerde ortaya çıkarılabilir.
“Spitzer ile çubuk yapının şeklini belirleyip içindeki madde dağılımını ölçebiliyoruz. Çubuklar kozmik evrimin doğal oluşan bir ürünüdür ve geçmişte olan bitenleri bize sunan büyük bir fosil gibidirler” diyor Sheth.
Spitzer bu görüntüyü kısa dalga boylu kızılötesi dalga boyundan uzun dalga boylu mavi ışık ile oluşturdu. Gökadanın mavi görülen merkezi şişkin bölgesi eski gaz ve yıldızların doldurduğu alanı yani yaşlı cisimleri gösterir. Bu çubuk merkeze doğru akan gaz ve madde ile beslenmektedir.
Yakıt bittiğinde zaman içerisinde merkezi bölgelerdeki hareketlilik durmakta ve yıldız oluşumları gökadanın eteklerinde gerçekleşmektedir. Burada merkezdeki çubuğun yardımıyla uyarılan madde yeni yıldızların oluşumunu sağlamaktadır. Kırmızı görülen dış halkada böylesi karmaşık ortamda sıkışan gaz yeni yıldızlar oluşturmaktadır.
